Wat een heerlijk stukje uiterwaardengebied om te wandelen, de Duursche Waarden bij Fortmond Den Nul. We bevinden ons in Salland in de gemeente Olst-Wijhe tussen Olst en Wijhe. In een grote meander van de IJssel lag hier ooit de Steenfabriek Fortmond en uiteraard wandelen we eromheen. En zelfs erin, want een deel van de oude ovens zijn toegankelijk.
Maar dat niet alleen. We beklimmen dijken, wandelen door bos en langs de oever van de IJssel. En over schier eindeloos uitgestrekte weilanden. Zoveel variatie op zo’n klein gebied! Oh, had ik het al over een drijfbrug gehad? En een uitkijktoren? Ooievaars?
Praktische informatie en een gpx-bestand van deze wandeling tref je onderaan het artikel.
Wandelen in en om de oude steenfabriek Fortmond
Ja, je komt van alles tegen tijdens het wandelen door de Duursche Waarden, maar de hoofdmaaltijd is toch de oude vervallen Steenfabriek Fortmond. Uniek in zijn soort en zelfs als ruïne terecht een rijksmonument. Ooit stonden er talloze steenfabrieken in Nederland, alleen aan de IJssel al zo’n 75. Ideaal gelegen, natuurlijk. De rivier biedt transport en de rivierklei als grondstof ligt er letterlijk voor het oprapen. Maar sinds de jaren zestig ging het hard achteruit en inmiddels zijn bijna alle steenfabrieken verdwenen.
De schoorsteen van de oude steenfabriek in Fortmond
De overgebleven ruïne van de Steenfabriek Fortmond is nu de enige nog overgebleven steenfabriekencomplex in Nederland met zowel een dubbele oven als een schoorsteen. De schoorsteen zie je al van verre. Hij wijst je als het ware waar je de fabriek kunt vinden, zelfs als je de route niet kent. De schoorsteen is net als de ringoven omstreeks 1920 gebouwd en nog altijd behoorlijk origineel. Wel is er na de restauratie in 2006 een nestgelegenheid aangebracht voor slechtvalken.
Bijzonder aan de schoorsteen is ook dat de stenen ervoor niet gemaakt zijn door de steenfabriek zelf, maar door Canoy-Herfkens, een steenfabriek uit Tegelen bij Venlo. Zij waren destijds marktleider in het bouwen van fabrieksschoorstenen en leverden onder andere aan Philips en de Hoogovens. Blijkbaar waren ze zo goed dat ze zelfs aan concurrerende steenfabrieken hun bakstenen leverden. Overigens, de eigen schoorsteen van Canoy-Herfkens staat ook nog altijd fier overeind en kun je niet missen als je over de A73 bij Venlo rijdt.
Wandelen door de ovens van de Steenfabriek bij Fortmond
De schoorsteen zie je dus al van verre, maar ook de ovens van de steenfabriek in Fortmond zijn er nog altijd te vinden. Aan beide zijden van de schoorsteen enkele tientallen meters lang en een metertje of vijf hoog. Groot zijn ze dus wel zeker, maar opvallen doen ze een stuk minder. Dat komt doordat ze inmiddels overwoekerd zijn met bomen en struiken, zoals het een echte ruïne betaamt.
Maar als je de koeienpaadjes volgt, dan kun je zelfs tot in de oude ovens doordingen. Lange gangen, donker en een tikkeltje griezelig. Je merkt overigens duidelijk dat je niet de enige bent die hier komt. De halfwilde runderen die vergeefs proberen het bos kaal te houden, zijn hier ook met regelmaat. Dat is in elk geval goed te merken als je hier weer eens in een van hun uitwerpselen stapt.
Ieniemienie geschiedenis van Fortmond
Het buurtschap Fortmond, je kunt er nog altijd gewoon wonen, ontstond ooit door de steenindustrie. Sinds eind 18e eeuw werden hier al stenen vervaardigd in zogenaamde veldovens. In 1828 werd uiteindelijk de fabriek gebouwd, maar de ovens en de schoorsteen die je nu nog zien komen dus uit 1920.
Hier in de Duursche Waarden is nog op allerlei plekken de impact van de steenfabriek waar te nemen. Niet in de laatste plaats door de vele kuilen die zijn ontstaan door het winnen van de klei. Volgelopen zijn deze kuilen nu waterplassen.
Neergang van de baksteenindustrie
De baksteenfabrieken kregen het in de jaren ’60 en ’70 erg zwaar. Enerzijds waren er in Nederland te veel steenfabrieken en om de overproductie tegen te gaan waren saneringsrondes nodig. Bovendien kwamen er andere bouwmaterialen op de markt als beton en aluminium. En ook de oliecrisis in de jaren ’70 had nogal wat invloed op de nog overgebleven steenfabrieken. De fabriek in Fortmond sloot in 1976 de deuren.
Een van de andere steenfabriekjes aan de IJssel is nu onderdeel van een briljant landschapskunstwerk geworden. Ga vooral even kijken bij Observatorium in Deventer.
Veerdienst Kozakkenveer tussen Fortmond en Veessen
Met het sluiten stopte ook de eeuwenoude veerdienst met het dorp Veessen, dat aan de andere kant van de rivier ligt. Veel arbeiders in de fabriek staken er dagelijks de IJssel mee over. Tegenwoordig is het veer weer in gebruik als voet- en fietspontje. Het heet het Kozakkenveer, vanwege de Russen die aan het eind van de Franse tijd hier een brug bouwden om tegen de legers van Napoleon te vechten.
De uitkijktoren bij de steenfabriek in Fortmond
Pal naast de ruïne van de oude steenfabriek Fortmond is door Staatsbosbeheer een uitkijktoren geplaatst. Geen heel hoge, maar genoeg om over de Duursche Waarden te kunnen kijken. Je ziet onder andere de rivier, kijkt uit over ruïne en over de uiterwaarden. En op het ooievaarsnest wat even verderop staat.
Qua architectuur is het stalen torentje ook niet zo heel erg opmerkelijk. Behalve dan doordat het een tweetal wenteltrappen heeft die in tegenovergestelde richting draaien. En dat zorgt ervoor dat het toch een heel bijzonder lijnenspel krijgt. En als deze wandelaar ergens van houdt, anders dan van wandelen, dan is het toch wel het fotograferen van lijntjes. Tot enige lichte irritatie bij mijn gezin leef ik me hier dus even op uit.
Echt bijzondere uitkijktorens zijn onder andere “De Zeven” vlak bij Assen, “De Befort” in het Limburgse Meijel en net over de grens in België de uitkijktoren in de Lommelse Sahara.
Nog meer moois in de Duursche Waarden
Wiebelende drijfbrug
Je mag er tweemaal overheen, de drijvende brug over de Lange Kolk aan het begin van de wandeling door de Duursche Waarden. Zestig meter lang is ie en hij wiebelt behoorlijk als je erover heen gaat. En hij is best smal. En voor een schijterd als ikzelf zijn de twee stalen koordjes best weinig als balustrade. Maar tegelijkertijd is de drijfbrug ook gewoon heel gaaf om te nemen.
Dat de brug spannend is, dat is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Al snel na de opening in 2014 kantelde de brug in de koude januarimaand en vielen er twintig wandelaars in het water. De ronde drijvers aan weerzijden van de brug zijn daarna aangebracht om herhaling te voorkomen. Daar moeten we dan maar op vertrouwen.
Wandelen door ooibossen en langs rivieroevers nabij Fortmond
We wandelen niet alleen langs de ruïne van de steenfabriek in Fortmond. We lopen ook door ooibossen. Dat zijn bossen die spontaan aan de rand van rivieren ontstaan en die dus vooral bestaan uit bomen die niet bang zijn om van tijd tot tijd natte voeten te hebben. Ooibossen zijn zeldzaam geworden door de drift van de Nederlander om de rivieren toch vooral te willen beteugelen. Alhoewel we een stukje stroomafwaarts eerder een ooibos zijn tegengekomen in het lieflijke dorpje Zalk.
En we wandelen nog een tijdje langs de rivier zelf. Over de brede graslanden langs de oevers. Al hangt de breedte natuurlijk wel af van de waterstand. En de nodige ruige graslanden. Ruig, dat is eigenlijk wel het woord dat het beste past bij dit wandelgebied. Zeker als de wind een beetje opsteekt en jij jezelf boven op de dijk of in het open veld kwetsbaar voelt.
Wandelroutes in de Duursche Waarden bij Fortmond Den Nul
In de Duursche waarden wordt een viertal bepijlde wandelroutes aangeboden. Vanaf de grote parking bij de provinciale weg zijn dat een rode van 3,4 kilometer en een groene van 7,5 kilometer. Vanaf het Fortmond zelf gaat ook nog een blauwe route van 7,6 km. Ook kun je vanaf hier een kleine minihike maken rond de ruïne van de steenfabriek van 1300 meter.
Eigenlijk heb je daarmee bijna alle wandelmogelijkheden ook wel redelijk gecoverd. Het is met het natte ooibos en vele plassen niet echt een gebied waar je makkelijk alternatieve paden zult vinden. Zelfs de Trage Tocht, toch bekend voor het vinden van de bijzondere paadjes, is hier eigenlijk niet veel meer dan een combinatie van de groene en blauwe route.
Onze wandelroute naar Fortmond en langs de IJssel
Zelf hebben wij nog weer een andere variant ervan gemaakt: vanaf de parking via de groene route naar Fortmond, daar het rondje rondom de steenfabriek en verder via de blauwe langs de IJssel en tenslotte via de groene route weer over de drijfbrug terug naar de parking. Hiermee krijg je het volle pond wat de steenfabriek betreft en tegelijkertijd zie je ook genoeg van het natuurgebied zelf. Alles bij elkaar is die route 8,8 kilometer. Een gpx-bestand kun je onderaan dit artikel downloaden.
Kindvriendelijk wandelen in de uiterwaarden bij Fortmond Den Nul
Heb je kinderen en willen die niet zonder meer mee aan de wandel? Dan heb je aan de Duursche Waarden een prima gebied. Geen gekunstelde kabouterspaden of andere trucjes om ze te verleiden. Nee, wat je hier krijgt is én authentiek én gewoon leuk. De Steenfabriek spreekt boekdelen. Vooral daar waar je erin mag zal elk kind geweldig vinden, als ze het durven tenminste tussen de koeienkak. Een uitkijktoren is altijd leuk en de wiebelende drijfbrug is dus zelfs voor grote mensen spannend.
Mocht bijna 9 kilometer nou te veel zijn voor de jonge kinderpootjes, rijd dan door naar de parking van de steenfabriek zelf en doe het korte rondje van 1,3 kilometer. Dan heb je de meeste hotspots voor kinderen wel gehad.
Neem je de groene route, dan kom je overigens helemaal in het noorden ook nog een trekpontje tegen, voor de fans. Bij hoog water niet toegankelijk, overigens.
Praktische informatie over wandelen in de Duursche Waarden bij de Steenfabriek in Fortmond
- Startplaats: parkeerplaats Infocentrum IJssel Den Nul, aan de IJsseldijk bij Den Nul (google maps)
- Lengte van deze wandeling: 8,8 kilometer
- Alternatieve wandelingen mogelijk vanaf het startpunt
- Bij het infocentrum is ook een Brasserie aanwezig.
- Kom je alleen voor de Steenfabriek Fortmond, rij dan naar deze parkeerplaats (google maps). Hier start de minihike van 1300 meter rondom de ruïne.
GPX van de wandelroute langs de ruïne van de steenfabriek in Fortmond en door de uiterwaarden van de IJssel
Je kunt een gpx-bestand van de wandeling zoals wij die maakten downloaden via de knop hieronder.
Blijf op de hoogte
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Een bezoek aan de Tuin van Fortmond is hierbij een aanrader. Een prachtige tuin. Inmiddels zijn reportages over deze tuin in meer dan zes tuinbladen verschenen (o.a. Gardens Illustrated, Groei en Bloei, Noaber). De tuin zou een onderdeel kunnen zijn van de Fortmonder wandel/fietsroute langs de IJssel.
Dank je wel voor je aanvulling. Dat is zeker een erg mooie tuin en het ligt inderdaad pal naast de route.
Wat een prachtige omgeving. Ga ik zeker onthouden!
Wat een mooie wandeling! Zijn (aangelijnde) honden toegestaan op deze route?
Jazeker, aangelijnd zijn honden toegestaan.