Een ruïne van de Sint-Walrickkapel en een zomereik die bekend staat als “koortsboom”, je vindt ze middenin de Overasseltse en Hatertse Vennen bij Nijmegen. De meeste mensen komen hier voor de prachtige natuur en nemen de ruïne op de koop toe. Maar het plekje verbergt fantastische verhalen en lumineuze legendes en mag zich met recht een micro-hotspot noemen.
Hoe een eenvoudige Franse herdersjongen rond 600 na Christus, een roversleider uit 727 en de fameuze keizer Karel de Grote er toe geleid hebben dat er nu mondkapjes in een zomereik worden geworpen.
Andere bezienswaardige micro-hotspots in Gelderland:
- De locatie van de Zevensprong, micro-hotspot in Ruurlo
- Driedijkenpunt, Land van Maas & Waal
- Labyrint Energy in Lochem
Het “échte” verhaal over de Sint-Walrickkapel
Er gaan veel legendes de ronde over deze ruïne van de Sint-Walrickkapel in de bossen bij Overasselt. Legendes die je met een korrel zout moet nemen. Maar laten we beginnen bij de “feiten”, voor zover die te achterhalen zijn. En dan begint het verhaal van de kapel bij de heilige Walrick.
Galléry, Walricus, Walarik of Valéry: van herdersjongen tot heilige
Er was eens een zekere Galléry of Walrick, eenvoudige herdersjongen uit de Auvergne in Frankrijk. We hebben het dan ongeveer over het jaar 600. Hij zwerft vooral wat rond tot hij aankomt bij een kloosterorde waar hij onderdak vindt en tot priester wordt gewijd. Na nog weer eens behoorlijke omzwervingen komt hij in 611 uiteindelijk uit in Noordwest-Frankrijk bij een dorpje Leuconas op de plek waar de Somme uitmondt in het Kanaal. Hier gaat hij het evangelie verkondigen en leeft verder als kluizenaar. Hij eet alleen op zondag, wat niet onwaarschijnlijk bijdraagt aan zijn relatief vroege dood.
Maar voor het zover is verricht hij het ene na het andere wonder. Eén daarvan is dat hij een onschuldig opgehangen veroordeelde weer tot leven wekt. En hij geneest velen van koorts en ziekte. Geen wonder dus dat hij later heilig verklaard zal worden.
Van Saint-Valéry sur Somme naar Overasselt
Op de plaats waar Walrick na zijn dood in 622 begraven wordt, ontstaat een Benedictijner kloosterabdij, welke een pelgrimsoord wordt. Het dorpje Leuconas zal uiteindelijk zelfs zijn naam krijgen: Saint-Valéry-sur-Somme (Valéry is Frans voor Walrick).
Een eeuw of wat jaar later verkrijgen de monniken uit Saint-Valéry rechten in de gebieden rond Nijmegen. Het is in de middeleeuwen gebruikelijk dat kloosterordes ver buiten hun eigen abdij gronden hebben, onder andere voor extra inkomsten. Waarschijnlijk is keizer Karel de Grote betrokken bij de gift. Hij is al eens bij in de abdij in Frankijk geweest en verblijft ook regelmatig in Nijmegen. Hij kende beide streken dus in elk geval persoonlijk.
Omstreeks het jaar 950 vestigen enkele monniken zich hier ook daadwerkelijk. Ze bouwen er een kapel gewijd aan Sint-Walrick, op de plaats waar nu de ruïne staat, en een boerderij. Onder hen komt het hele gebied tot ontwikkeling. Ze leggen wegen aan. Bouwen een kerk in Overasselt en kerstenen de bevolking.
De huidige ruïne is het overblijfsel van de “nieuwe” kapel die gebouwd wordt in de 15e eeuw, gewijd aan Sint-Walrick. De ruïne is dus echt oud, zo’n 600 jaar. Het is ook meteen de periode dat de aanwezigheid van de monniken van Saint-Valéry in Overasselt eindigt. De laatste prior overlijdt in 1559. In 1643 raken de Benedictijnen uit Saint-Valérie ook het eigendom over de gronden bij Nijmegen kwijt.
Ook de nieuwe kapel raakt al snel in verval. Al in de 16e eeuw is het een ruïne. Ook op een plaatje uit 1750 blijkt dat er van de kapel weinig meer over is.
>>> Kun je geen genoeg krijgen van ruïnes? Kijk dan ook eens bij de ruïne van het fort Sint-Andries bij Zaltbommel of bij de kasteelruïne in Stein in het mooie Zuid-Limburg.
De koortsboom of lapjesboom bij de Sint-Walrickkapel
Naast de kapel staat een zomereik, waarin tal van lapjes hangen. Het is een koortsboom, ook wel lapjesboom genoemd. Waar de traditie precies vandaan komt is onbekend, maar het is de bedoeling dat je een lapje stof van een zieke in de boom hangt. De boom zal dan de koorts van de zieke overnemen. Nu, in tijden van Corona, is het niet verwonderlijk dat er ook mondmaskers in de boom hangen.
Het gebruik om lapjes of kledingstukken in de boom te hangen is niet eens zo heel erg oud. Waarschijnlijk pas rond 1850 in zwang gekomen. Het Meertens Instituut beschrijft het ritueel, ook wel “afbinden” genoemd vrij nauwkeurig. Er zijn tal van regels aan aan het ritueel verbonden. Niemand mag bijvoorbeeld zien dat je er een lapje in hangt, anders werkt het niet. Meestal gebeurt dat dus ’s nachts. Mogelijk is het kinderspelletje “Zakdoekje leggen” afgeleid van dit gebruik, aangezien de spelregels behoorlijk overeenkomen. Ook mag je na het afbinden niet meer omkijken bij het vertrekken.
De koortsboom bij de Sint-Waldrickkapel is niet de enige. Er zijn veel plekken in Europa waar koortsbomen staan of hebben gestaan. Veel van de koortsbomen zijn in het begin van de 20e eeuw omgehakt. Afbinden is immers deels een heidens ritueel. De boom in Overasselt is één van de weinige overgebleven lapjesbomen. Sinds de jaren ’90 is het zelfs enorm toegenomen als gevolg van media-aandacht voor boom.
De huidige boom is een zomereik uit ongeveer 1910 en vrij groot en hoog. Er is een nieuwe boom geplaatst die wat makkelijker bereikbaar is.
Legende van roversleider Walrick, Willibrordus en de koortsboom
Of het met elkaar samenhangt weet ik niet, maar in dezelfde periode dat het gebruik van de koortsboom ontstaat, raakt Sint-Walrick in de vergetelheid. De ruïne wordt abusievelijk toegeschreven aan Sint Willibrord. Een legende over de Hoeman Walrick, leider van een roversbende, draagt hier zondermeer aan bij. De legende wordt voor het eerst gepubliceerd in 1885 en kent inmiddels talloze varianten.
De Hoemannen (of Hoemen uit Heumen) zijn gevreesd in deze regio’s. In het jaar des Heeren 727 zijn zij hier de baas, maar van de Heer hadden zij niet gehoord. Het Christendom was nog niet zo wijdverspreid. De Hoemannen gedroegen zich ook niet heel christelijk. Het waren ruige rovers die niet terugdeinsden voor een misdaad meer of minder.
Walrick is het opperhoofd van de bende. Hij leeft hier met zijn dochter in een hut, op de plaats waar later de kapel zal staan. Zijn dochter Heribertha, lijdt aan ongeneeslijke koortsen. Er gaan verschillende verhalen hoe het precies gegaan is –het is tenslotte een legende—maar de rover Walrick komt in aanraking met de prediker Willibrordus. Willibrordus besprenkelt haar met wijwater, zingt een psalm en bindt een haarband van Heribertha aan de boom buiten de hut. En raad eens: de volgende ochtend is zij wonderwel genezen.
Natuurlijk laat de Hoeman zich meteen bekeren tot het Christendom. Dat had hij beter niet gedaan, want de overige Hoemannen pikken het niet en slaan Walrick dood. End of story, zou je denken. Totdat vijftig jaar later de beroemde Karel de Grote die in het Valkhof verblijft ook aan koorts lijdt en van dit verhaal hoort. Hij waagt het erop, gaat naar de heide in Overasselt, hangt een zijden bandje in de boom en, jawel, geneest ook. Hij bouwt hier vervolgens een kapel gewijd aan Sint-Willibrord.
De ruïne van de Sint-Walrickkapel en de koortsboom bezoeken
Je kunt de ruïne van de Sint-Walrickskapel het makkelijkst bezoeken vanaf de parkeerplaats bij St. Walrickweg 5, 6611 KG Overasselt. Hier is het restaurant Sint-Walrick. De ruïne en de koortsboom liggen zo’n 200 meter vandaan.
Zoals gemeld ligt de ruïne in een werkelijk heel mooi natuurgebied: het wandelparadijsje Overasseltse en Hatertse Vennen. Ik zou een bezoek aan de ruïne en dan ook zeker combineren met een ronde tussen de vennen door.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie