Net buiten Deventer vind je Observatorium, een land art object in de uiterwaarden langs de IJssel. Het is geen heel bekend kunstwerk en de plek is niet heel eenvoudig te bereiken. Maar dat maakt Observatorium nog niet minder fascinerend. Over hoe een vervallen fabriek een kunstwerk wordt.
Sleutelwerk: Observatorium van Krijn de Koning
Het landschapskunstwerk Observatorium is in 2014 gemaakt door Krijn de Koning. Het behoort tot de zogenaamde “Sleutelwerken”, de honderd meest toonaangevende openbare kunstwerken van naoorlogs Nederland. Het bestaat feitelijk uit een ruïne waar De Koning een lichtgroene constructie omheen heeft gemaakt. Hierdoor wordt zowel de aanwezigheid van de ruïne benadrukt, maar tegelijkertijd valt hierdoor ook pas goed op hoe vervallen het gebouw feitelijk is.
Een kunstwerk rond een oude ruïne in de uiterwaarden bij Deventer
De ruïne is van een oude steenfabriek, zoals er vroeger talloze langs de IJssel stonden. En zoals bijna alle steenfabrieken niet meer bestaan, zo is ook deze inmiddels vervallen en verworden tot enkele resterende muurtjes die tegen wil en dank nog overeind staan.
Een paar kilometer stroomafwaarts staat een nog behoorlijk complete ruiïne van een andere steenfabriek: in Fortmond Den Nul in de Duursche Waarden. Dit is zelf de enige overgebleven steenfabriek in Nederland met dubbele oven en schoorsteen. De voormalige ovens zijn deels zelfs toegankelijk gemaakt voor de wandelaar.
Ik hou altijd erg van ruïnes. Ze laten je zien hoe vergankelijk het bestaan is. Tonen je hoe de tijd en het verval hand in hand gaan. Herinneringen aan vervlogen tijden die nimmer terugkeren. Een tikkeltje somberheid, of zelfs melancholie, hoort voor mij wel bij het bezoeken van een ruïne.
En tegelijkertijd ook het doorgaan van het leven, nieuwe planten en dieren die zich er vestigen en zich er meer senang voelen dan toen het gebouw nog in vol bedrijf was. Onkruid dat gaat waar het niet gaan kan. Vleermuizen die hier de rust vinden die ze nodig hebben. Insecten die schuilen in het vocht onder gevallen stenen. Hoop, of zelfs vreugde, hoort voor mij ook bij het bezoeken van een ruïnes.
Krijn de Koning: Observatorium bij Deventer
Misschien wat vergezochte woorden van mij bij een hoop oude bakstenen. Maar ik ben in mijn fascinatie zeker niet de enige. En zeker niet de meest creatieve. Daarin is Krijn de Koning toch echt een paar stappen verder dan ik. Ook hij ziet de schoonheid van een ruïne, herkent daarin het verval en het contrast met de zo vaak als vanzelfsprekend ervaren maakbaarheid van het landschap. Maar hij is kunstenaar en doet daar mooie dingen mee.
De ruïne wordt door de onnatuurlijk groene constructie als het ware ingelijst, als een driedimensionaal schilderij. De oude steenfabriek wordt zo op een voetstuk geplaatst en krijgt opeens de eer die het verdient. Zet je een toiletpot in een museum, dan verandert het van gebruiksvoorwerp in een kunstobject. Wikkel de Arc de Triomphe in doeken en je gaat het gebouw anders zien. Iets vergelijkbaars doet De Koning. Door de ruïne te omlijsten ga je er anders tegenaan kijken. En is dat niet wat kunst behoort te doen: je blik op de wereld prikkelen?
Vensters naar de omgeving
Maar het is niet alleen een ode aan de ruïne. Observatorium brengt je blik vooral ook naar de omgeving toe: de uitgebreide uiterwaarden langs de IJssel. Waar de tijd de ruïne langzaam opslokt, houden wij de natuur in bedwang en geven de rivier de ruimte. Het kunstwerk kwam hier in opdracht van de stichting Keizersrande die de uiterwaarden hier beheert. Het landschap is behoorlijk onder handen genomen onder andere om het nieuwe klimaat aan te kunnen. Zomerkades zijn bijvoorbeeld verwijderd zodat de lage uiterwaarden nu één groot struingebied vormen. De IJssel stroomt in de verte en zie je niet tot nauwelijks.
De omlijstingen van Observatorium vormen zo vensters waardoor je oog naar het landschap toegetrokken wordt. En alsof dat niet genoeg is, vind je aan de rand van de ruïne een uitkijkplateau om de weidsheid van het hier gecreëerde landschap in je op te nemen. Nee, de ruïne staat hier niet op zichzelf, maar vormt een contrast met de graslanden eromheen.
De vergankelijkheid gaat door
Bijzonder detail is dat Observatorium de ruïne dan wel op een voetstuk plaatst, maar het verval niet weet te stoppen. Wie foto’s vergelijkt van 2014 met nu, valt direct op dat er oorspronkelijk meer en hogere muren overeind stonden dan nu. Het verval gaat gewoon door. Waar de omlijsting eerst nog strak om een overgebleven gevel stond, is er nu alleen nog leegte. Een ooit hoge muur is nu nog maar een rijtje op kniehoogte. Overwoekerd, bovendien.
En ooit, zo lijkt wel vast te staan, is er alleen nog de omlijsting over en zal de ruïne geheel vergaan zijn. Niets meer over wat aan de ooit drukke steenfabriek herinnert. Behalve dan een kunstwerk dat de dan overgebleven leegte benadrukt.
Observatorium in Deventer, hoe kom je er?
Je kunt het Observatorium bij Deventer alleen te voet bezoeken. Je zult dus een stukje moeten wandelen, maar dat is hier niet minder dan een feestje. De uiterwaarden zijn juist een prima wandelbestemming, zelfs zonder kunstwerk. Parkeren kan op de hoek Hoevelmansweg/Rembrandtkade vlak bij de rioolwaterzuivering. Van hier is het 1 kilometer wandelen. Loop alsmaar rechtdoor, na 1 kilometer vind je Observatorium net na de eerste bebouwing.
Eventueel kun je met de auto een stuk de Hoevelmansweg inrijden. Na 600 meter verandert de weg in een fietspad. Hier kun je de dijk afrijden en parkeren. Verder rijden is niet toegestaan, behalve voor bewoners. Vanaf dit punt is het nog 400 meter naar Observatorium: gewoon de asfaltweg het natuurgebied inlopen en na de eerste bebouwing zie je Observatorium aan je linkerhand.
Beste tijd om het Observatorium in Deventer te bezoeken
Ik had bewust gekozen om hier tegen zonsondergang naartoe te gaan, en daar had ik absoluut geen spijt van. De zonsondergang is prachtig vanuit het Observatorium. Je kunt vanaf het uitkijkplateau over de uiterwaarden de zon in de verte langzaam zien zakken en verdwijnen. Maar het zachte zonlicht zorgt er ook voor dat de ruïne mooi wordt uitgelicht. Bovendien bieden de verschillende vensters mooie gelegenheid om niet alleen de ruïne, maar ook de ondergaande zon in te lijsten.
Observatorium als foto-hotspot in Deventer
Ben je fotografieliefhebber, neem dan vooral je camera en statief mee. Het kunstwerk is namelijk waanzinnig fotogeniek. De ruïne is romantisch en de omlijsting biedt talloze mogelijkheden voor lijnenspel. Met iedere stap krijg je nieuwe perspectieven en andere composities. Uiteraard ga je als fotograaf tijdens het gouden uurtje. Tijdens zonsondergang heb je dus een schitterend uitzicht vanuit Observatorium. Ik ben er niet tijdens zonsopkomst geweest, maar ik denk dat de ochtend zich wat minder goed leent voor mooie composities dan de avond, omdat de zon dan aan de andere kant opkomt.
Praktische informatie over Observatorium in Deventer
- Het kunstwerk Observatorium bij de ruïne van de oude steenfabriek vind je langs de Hoevelmansweg in Deventer. Klik hier voor de locatie op google maps.
- Ga je met de auto, laat je dan niet verlijden om de Hoevelmansweg vanaf de IJsseldijk in te rijden, want dan kom je er niet. Met de auto ga je het beste vanaf de kant van de rioolwaterzuivering bij de Rembrandtkade het uiterwaardengebied in.
- Meer informatie over openbare kunst in Deventer vind je op Buitenkunst in Deventer.
GPX voor wandeling naar Observatorium in Deventer
Het is eigenlijk nauwelijk nodig, maar voor de liefhebber kun je hieronder de gpx downloaden voor de wandeling van 1 kilometer van Rembrandtkade in Deventer naar Observatorium
Blijf op de hoogte
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie