Paalgraven, het klinkt als een knooppunt van snelwegen. En dat is het ook. Maar wist je dat aan beide zijden van het knooppunt twee bijzondere prehistorische grafheuvels en zelf een vorstengraf zijn te vinden? Grafheuvels met een palenkrans eromheen. Juist daarom heet het knooppunt Paalgraven.
Je vindt de grafheuvels aan beide zijden van het knooppunt Paalgraven. Aan de ene kant een grafveld met meerdere heuvels. Dit veld staat bekend als “Paalgraven” of “Zevenbergen”. Aan de andere kant ligt de grootste grafheuvel van Nederland: het Vorstengraf Oss.
Lees ook: De meest bijzondere begraafplaatsen van Nederland
Zowel Paalgraven als het Vorstengraf kun je bezichtigen. Is dat leuk? Ja en nee. Het is zeker bijzonder om rond te lopen tussen de prehistorische overblijfselen. Je voelt continu de 4000 jaar geschiedenis die zich hier heeft afgespeeld. Maar je bent er ook wel weer redelijk snel uitgekeken. Je zult op beide plekken niet veel langer zoet zijn dan een kwartier en dus zijn het micro-hotspots. Maak er dus zeker geen omweg voor. Maar als je toevallig toch in de buurt bent, ga er dan zeker even kijken. Of combineer een bezoek met een wandeling door De Maashorst, het aangrenzende natuurgebied.
Paalgraven
Paalgraven, ook wel Zevenbergen genoemd, is een grafveld met meerdere grafheuvels uit de bronstijd en de ijzertijd. Dan hebben we het over 2000 tot 500 jaar voor Christus. Iets jonger dus dan de hunnebedden die we tegenkwamen in Drenthe. Vanwege de aanleg van de snelweg zijn in de jaren ’60 voor het eerst graven onderzocht door archeologen. Er werden toen zeven grafheuvels ontdekt. Bij onderzoek een aantal jaar later werden tien grafheuvels geteld, maar het is nu niet meer duidelijk waar die telling op gebaseerd was. Wel werd het grafveld ondertussen wettelijk beschermd en heeft men de snelweg eromheen geleid.
Dit is niet het grootste urnenveld van Nederland. Die tref je bij Weert in de het stuifzandcomplex de Weerterbergen.
Reconstructies van de oorspronkelijke grafheuvels en het grafveld
Begin deze eeuw kwamen de graven opnieuw in gevaar door de uitbreiding van het snelwegenknooppunt en is besloten ook de rest van het grafveld te onderzoeken. Na het archeologische onderzoek besloot de gemeente Oss in 2011 het gehele veld te restaureren. De grafheuvels zoals ze er nu bij liggen zijn dus reconstructies.
Het gebied is ingericht zoals het eruitgezien moet hebben rond 500 voor Christus, het einde van de periode dat het gebied als grafveld werd gebruikt. Niet alleen de grafheuvels zijn gereconstrueerd, ook de palen en de heide zijn nu vergelijkbaar met het grafveld van toen. Onderhoud vindt plaats door schapen, die er van tijd tot tijd mogen grazen.
Palenrijen
Een opmerkelijke vondst waren vijf rijen met houten palen die kriskras door het grafveld lopen. Twee palenrijen waren erg lang: 70 en 110 meter. De rijen gingen nergens over een grafheuvel heen, noch zijn de palenrijen gericht op het midden van een grafheuvel.
Vermoedelijk zijn deze palenrijen bedoeld geweest als onderverdeling van het grafveld. De prehistorische variant van de coniferenhaag, zeg maar. Maar het zou ook kunnen dat ze een meer rituele functie hadden.
Paalgraven in de Middeleeuwen: landmark en galg
Paalgraven werd als grafveld gebruikt tot ongeveer 500 jaar voor Christus. Maar ook daarna zijn de heuvels nog lange tijd zichtbaar in het landschap. Omdat de heuvels op een wat hoger gedeelte liggen, kon je ze vroeger al van verre zien liggen. Zo hielpen ze reizigers in de Middeleeuwen zich te oriënteren op de uitgestrekte heidevelden.
In die periode heeft er waarschijnlijk ook een galg op een van de heuvels gestaan waar misdadigers werden opgehangen. Galgen werden vaak langs toegangswegen geplaats als waarschuwing. De misdadigers zelf werden hier waarschijnlijk ook begraven. Het grafveld was voor de Christenen immers heidens en dus prima geschikt voor criminelen.
Uitkijktoren Paalgraven
In een hoek van het grafveld Paalgraven staat een uitkijktoren. Vanaf deze uitkijktoren heb je een mooi overzicht over het gehele veld. Zo zie je het patroon van de grafheuvels en de rijen met palen vanuit de hoogte veel beter dan vanaf de grond. Ook kun je de vroegere rijksweg uit de 19e eeuw goed zien lopen op het talud met twee rijen eikenbomen.
Als je je omdraait zie je in de verte het Vorstengraf Oss liggen. Hemelsbreed slechts 400 meter, maar afgesneden van Paalgraven door de snelwegen. Dit wordt onze tweede bestemming.
Wandelpad van Paalgraven naar Vorstengraf Oss
De wandelroute tussen Paalgraven en Vorstengraf Oss is ongeveer anderhalve kilometer. Je moet namelijk een stukje omlopen om er te komen vanwege de snelwegen. Het is zeker niet de meest inspirerende wandeltocht die je kunt ondernemen, maar er valt toch nog wel een en ander te zien onderweg.
Wandelen aan de hand van “Brabant Vertelt”
Om de route wat aangenamer te maken en om veel informatie te krijgen over beide locaties kun je de wandeling doen aan de hand van de gratis app Brabant Vertelt. Deze app heeft veel routes in Noord-Brabant die kunst en cultuur combineren met erfgoed en natuur. Op diverse plekken geeft de app veel achtergrondinformatie in tekst of met en geluidsfragment.
De Goden en Dodenroute van Brabant Vertelt loopt langs Paalgraven en het Vorstengraf. De route is iets langer dan de rechtstreekse weg (4,3 kilometer) maar loopt dan ook veel meer door het bos.
Wandelbrug “Ark van Paalgraven”; kunst aan de A50
Onder een viaduct vlak bij Paalgraven liep vroeger een vrij onmogelijk voetpad. Nu is daar een metalen wandelbrug van 80 meter geplaatst. De brug heet “Ark van Paalgraven” en is ontworpen door de kunstenaars Joost van Bleiswijk en Kiki van Eijk. Zij noemen het een “landschapsprothese” omdat het een hulpmiddel is waarmee wandelaars diep kunnen doordringen in het landschap. Er staan in de omgeving meer van dergelijke protheses.
De brug is een onderdeel van de Nieuwe Arcadische Route (NAR) en van het Kunst aan de A50, projecten van Kunstloc Brabant.
Ecoduct
Je gaat vervolgens langs “ecoduct Maashorst” uit 2014. Samen met het ecoduct over de A50 wordt hierdoor de Maashorst verbonden met Herperduin, waardoor het grootste natuurgebied van Noord-Brabant ontstaat. Sommige routebeschrijvingen, zoals die van Brabant Vertelt, laten je overigens de drukke N234 oversteken, maar leuker en veel veiliger is hier het wandelpad langs het ecoduct te nemen.
Graffiti Vorstengraf en Paalgraven
Vlak voor de het Vorstengraf zelf kom je grafittikunst tegen onder een viaduct. De kunst is gemaakt door Bart de Ruijter en Maurice Broekhoff en verwijst naar Paalgraven en het Vorstengraf. Het is een heerlijk cartooneske interpretatie van de geschiedenis. Helaas is de kwaliteit van de werken door de tand des tijds niet echt optimaal en zou wel een opknapbeurtje kunnen gebruiken
Vorstengraf
Het Vorstengraf van Oss is de grootste grafheuvel van Nederland. Het heeft een diameter van maar liefst 54 meter.
Het vorstengraf werd in de jaren 1933 voor het eerst ontdekt, toen tijdens de bouw van een woonwagenkamp men op restanten stuitten van prehistorische potten. Archeologen van uit Leiden spoedden zich naar Oss, waar het graven voor de bouw gewoon doorging. Eenmaal aangekomen werden de overgebleven prehistorische voorwerpen naar Leiden gebracht en daar verder onderzocht. Je kunt ze daar nu nog steeds bewonderen in het Rijksmuseum voor Oudheden.
Nieuwe belangstalling voor het Vorstengraf
De vindplaats werd toentertijd niet meer van belang geacht. Het gebied heeft, ironisch eigenlijk, ook even dienstgedaan als autokerkhof. In 1997 kreeg men weer interesse in de locatie en ging men het verder onderzoeken. Slechts een kwart van de grafheuvel was nog over. Men ontdekte dat de grafheuvel uit 600 voor Christus, gebouwd was op een veel oudere grafheuvel uit de bronstijd. Ook werden er enkele urnenvelden en paalkransheuvels aangetroffen.
Reconstructie van het Vorstengraf
Ook hier zijn de grafheuvels gerestaureerd en gerepliceerd. Een grote metalen plaat geeft de oorspronkelijke doorsnede van het Vorstengraf weer. De bovenste traprede geeft de omtrek van de grafheuvel weer. In de muur gemetseld tref je replica’s aan van de belangrijkste vondsten uit het graf. De paalkransheuvel is gereconstrueerd vlak bij het Vorstengraf, maar ergens anders dan de oorspronkelijke vindplaats. Daar loopt nu namelijk de A50.
De locatie is bijzonder omdat er veel geschiedenis heeft plaatsgevonden. Maar idyllisch kun je het niet noemen. Ingeklemd tussen snelweg en industrieterrein. Je bent er dan ook niet heel lang mee bezig, een minuutje of tien om de informatiepanelen te lezen.
Praktische informatie over bezoek aan Paalgraven en Vorstengraf Oss
Nogmaals, maak hier zeker niet je hoofdbestemming van. Paalgraven en het Vorstengraf zijn een echte micro-hotspot: zeker leuk om te bezoeken, maar zijn een omweg niet echt waard. Het is wel een erg leuk excuus om even de afrit van de snelweg te nemen voor een tussenpauze.
- Parkeren vlak bij Paalgraven kun je het beste op de kleine parking aan de rand van De Maashorst op de hoek Oude Rijksweg/Slabroekseweg in Nistelrode. Dit is ook het startpunt voor de wandelroute van Brabant Vertelt.
- Voor het Vorstengraf kun je parkeren bij de viaduct met de grafitti: carpoolplaats Vorstengrafdonk.
- Het aangrenzende natuuurgebied De Maashorst is aan absolute aanrader. Hier kun je fantastische wandelingen maken tussen de grote grazers. Je vindt er onder ander de exmoorpony, wisent en taurus. Binnenkort op Bestemming Buitenlucht een bijzondere wandeling door dit gebied, inclusief uitstapje aan Paalgraven en Vorstengraf. In de buurt kun je ook wandelen bij het kasteel Heeswijk langs de Aa.
- Verder lezen over Vorstengraf en Paalgraven:
- Oerschatten in De Maashorts.
- Vorstengraf Oss en Paalgraven op Wikipedia.
- Het gekromde zwaard uit het Vorstengraf Oss op Historiek.net.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie