Net buiten het Vlaamse Zonhoven tref je “De Holsteen”, een verzamelnaam voor tien losse stenen die hier al sinds mensenheugenis liggen. En eigenlijk nog veel langer dan mensenheugenis.
De Holsteen is een echte micro-hotspot: een bijzondere plek om gezien te hebben, maar langer dan een kwartier ben je er doorgaans niet zoet mee. Bijzonder is de Holsteen zeker. De stenen zijn namelijk hier ter plaatse ontstaan en zijn zichtbaar gebruikt door onze prehistorische voorvaderen.
Na een kwartier heb je het wel gezien. Maar niet getreurd, want direct achter de Holsteen ligt het natuurgebied De Teut. Hier kun je urenlang wandelen over de glooiende heide en bosgebieden. Lees mijn blog ovee de wandeling over de Teut bij Zonhoven..
Theorieën over De Holsteen
De stenen heten al heel lang “De Holsteen”. De naam komt al in een document uit 1432 voor. Hoogstwaarschijnlijk verwijst de naam naar de grillige vormen van de stenen met verschillende uithollingen. Hoe de stenen hier terecht zijn gekomen, is nog heel erg lang onbekend gebleven. Archeologisch onderzoek bestaat pas sinds halverwege de 19e eeuw en toen pas kwamen de eerste gedachtegangen op over het ontstaan van deze formatie van stenen.
De Holsteen als druïdisch bouwwerk
Een van de eersten was Schuurmans in 1862, de meende dat de stenen hier neergelegd waren door prehistorische druïden, vergelijkbaar met Stonehenge. Hoewel dit wetenschappelijk al vrijwel direct achterhaald was, blijkt het nog een poos de populaire gedachte te zijn geweest. In 1889, bijvoorbeeld, werd de Holsteen omschreven als: “overblijfsels van de vóórhistorische volkeren die de Germanen in onze streken voorafgingen. Volgens de leering der Britsche barden gebeurden de rechtgedingen of Gorseddau – altijd in de opene locht, in de oog van het licht en voor het aanschijn van de zon”. Aldus een tijdschrift uit 1889.
Eén Holsteen of toch losse stenen
Tussen 1920 en 1925 is er enige discussie over de vraag of het losse stenen zijn of dat het één steen is waarvan we alleen de toppen kunnen zien. En of de stenen hier zijn ontstaan, of door een gletsjer, of wie weet toch mensenhanden, zijn meegekomen. Ook valt pas in deze periode op dat één van de stenen opmerkelijke gleuven heeft. Bij opgravingen in de jaren ’30 blijken het in elk geval wel losse stenen te zijn. Toch zal het nog tot 1987 duren voordat de ontstaansgeschiedenis van De Holsteen duidelijker wordt. Dan doet professor Huyge grootschalig archeologisch onderzoek naar de Holsteen.
Het werkelijke ontstaan van de Holsteen bij Zonhoven
Als Hollander denk je bij grote stenen vaak aan de zwerfstenen, waaruit de hunebedden zijn opgebouwd. Zwerfstenen zijn door de ijskap meegenomen uit Scandinavië of de Oostzee. Dit gebeurde in de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zo’n 126 duizend tot 238 duizend jaar geleden. Maar, zoals de ouderen onder ons zich misschien nog herinneren, toen kwam het landijs niet verder dan half Nederland. Ten zuiden van de lijn Haarlem-Nijmegen tref je dus geen zwerfstenen aan en in België al helemaal niet.
Fase 1: het eerste ontstaan
Voor het ontstaan van de Holsteen moeten we nog verder terug in de tijd. Héél veel verder terug. We stappen in de tijdmachine en gaan 16 tot 20 miljoen jaar terug in de tijd. We stappen uit en zien een landschap dat met enige regelmaat wordt overspoeld door een zee, de Diestiaanzee. Later zou de zee teruggedrongen worden door het ontstaan van de Alpen.
Wat achterblijft is kwartsrijke zeezand. Uit dit zand zijn de stenen uiteindelijk ontstaan in twee fases. In de eerste fase, klitte het zand samen tot een zachte zandsteen. Dit kon gebeuren door het vrijkomen van zuren uit hout en plantenresten. We zijn inmiddels aanbeland in een periode zo’n 15 miljoen jaar geleden. Er groeiden inmiddels talrijke bomen en andere planten in deze regionen, die uiteindelijk zorgden voor een bruinkoollaag boven het zand. De Bruinkoollaag is vandaag de dag volledig verdwenen door erosie, waardoor de stenen nu deels in de buitenlucht liggen.
De ronde gaten en uithollingen komen vermoedelijk ook van bomen die met hun wortels de zachte zandsteen doorboorden, of dieren die er gangetjes in groeven.
Fase 2: Een harde korst
In de tweede fase krijgt de steen een harde korst aan de buitenkant van ongeveer een centimeter breed. Dit is wel heel veel later en relatief gezien heel recent: zo’n tienduizend tot honderdduizend jaar geleden. Hoe precies is niet helemaal bekend, maar wellicht door het regelmatig overspoelen van de stenen met water uit de lokale beken, waardoor siliciumoxide kon oplossen en neerslaan. Dat de stenen er zo grillig uitzien komt waarschijnlijk ook hierdoor: het water, maar ook wind en ijs slijten de stenen in de duizenden jaren steeds verder uit tot wat het nu is.
Prehistorische gebruik van de Holsteen
Blijft nog over die groeven in een van de stenen. Uiteindelijk blijkt uit het onderzoek in 1987 dat er maar liefst 51 groeven en één polijstvlak in de steen zitten. Deze zijn inderdaad gebruikt door onze voorvaderen om stenen gebruiksvoorwerpen met de slijpen. Als prehistorische scharensliep, zeg maar. Waarschijnlijk niet door de rendierjagers, die zo’n tienduizend jaar geleden hier ook bivakkeerden. Zij hebben de stenen wel gekend en wellicht ook gebruikt om onderdak te vinden. Maar er zijn geen sporen gevonden uit die tijd van geslepen voorwerpen.
Hoogstwaarschijnlijk werden de stenen gebruikt in een periode zo rond 4300 tot 700 jaar voor Christus: de late steentijd en bronstijd. Het waren dus mensen uit de eerste landbouwdorpen, die in deze periode hier ontstonden. Er zijn namelijk wel gepolijste voorwerpen uit die periode gevonden bij opgravingen rondom de Holsteen. Hoewel brons dus wel al ontdekt was, was het gebruik van vuursteen makkelijker en gangbaarder. Zo werden er bijvoorbeeld bijlen gemaakt om bomen te kappen voor de boerderijen.
Waarom er maar één steen gebruikt werd voor het polijsten blijft vooralsnog een raadsel. Hier gooien ook de onderzoekers de handdoek in de ring en concluderen dat het met traditie te maken moet hebben of iets magisch-religieus. Precies dezelfde redenen dus als dat wij, moderne mensen, ook onlogische dingen doen.
Praktische informatie voor het bezoeken van de Holsteen in Zonhoven
- Je vindt de Holsteen bij de kruising tussen de Holsteenweg en de Hengelhoefseweg en Zonhoven. Bekijk op Google Maps.
- Er is ter plaatse ruime parkeergelegenheid.
- Twee infoborden vertellen het verhaal over de Holsteen, maar dan niet zo uitgebreid als ik dat doe uiteraard.
- Direct naast de Holsteen liggen de uitgebreide heidevelden van De Teut. Hier kun je prachtig wandelen. De gele wandelroute doet komt ook langs de Holsteen.
- Ben je met de hond? Er is een hondenloosloopweide bij dezelfde parking.
- Meer informatie over de Holsteen vind je hier.
- Het citaat bij “De Holsteen als druïdisch bouwwerk” komt uit het ’t Daghet in den Oosten, Limburgs Tijdschrift voor taal- en andere wetenswaardigheden, te lezenvia Google Books.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Plaats een reactie