De Duitse Oorlogsbegraafplaats bij Ysselsteyn in Noord-Limburg is indrukwekkend qua landschappelijke weidsheid. De oneindig repeterende identieke kruizen op het ietwat glooiende terrein zorgen voor een lijnenspel dat een lust is voor het oog. Een schoonheid als grondstof voor een interne gewetensstrijd. Want mag je deze plek wel mooi vinden als de oorsprong ervan zo gruwelijk is?
Hier op de Duitse Oorlogsbegraafplaats zijn bijna alle in Nederland gesneuvelde Duitse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog begraven. Hier liggen een aantal van de grootse schurken uit de Nederlandse geschiedenis. Op basis van de gedachte dat iedereen een fatsoenlijk graf verdient vinden zij hier een laatste rustplaats. Maar het overgrote deel van de hier begraven Duitse militairen waren gewone soldaten, soms kinderen nog, die ook maar gestuurd werden en gewoon hun werk deden.
Lees ook: De meest bijzondere begraafplaatsen van Nederland
En zo ontkom je hier niet aan een stukje bezinning. Over oorlog, over vrede, over lijden, over verlies. En nu er terug oorlog is in Europa is de Duitse Oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn ook nog eens angstaanjagend actueel.
Ik heb afgesproken met Frans van de Pas uit Ysselsteyn. Hij is theatermaker en bevlogen verteller van historische en mythische verhalen van “Passie voor verhalen”. Maar vandaag deelt hij zijn kennis van de begraafplaats en vertelt (iets minder theatraal) over de bijna 30.000 waargebeurde verhalen die hier begraven liggen.
Lees ook over de Amerikaanse militaire begraafplaats in Margraten
Karl-Heinz-Rosch
Laten we, voordat ik over de begraafplaats zelf spreek, eerst eens meegaan naar een van die verhalen, die dat dubbele gevoel bij de Duitse Oorlogsbegraafplaats blootlegt. Frans brengt me naar het graf van Karl-Heinz Rosch, geboren op 3 oktober 1926, overleden op 6 oktober 1944. Een snelle rekenaar weet meteen: Rosch was net een paar dagen 18 jaar oud, toentertijd nog minderjarig. Een kind dus.
Hij was gelegerd bij Goirle toen dat dorp door de Britten na de operatie Market Garden onder vuur genomen werd. Rosch zag tijdens het gevecht twee kinderen van vier en vijf jaar buiten een boerderij spelen. Hij pakte de kinderen onder zijn armen en bracht ze naar een veilige plaats. Meteen daarna rende hij terug en werd geraakt door een granaat. En zo overleed hij, een vijand voor de geallieerden, maar een held voor ouders van de kinderen die hij redde.
De “goede Duitser van Goirle” zo werd hij ook wel genoemd. Na de oorlog zelf was er nog geen ruimte voor dergelijke nuancering en was een monumentje voor een “een mof” nog ondenkbaar. Maar opmerkelijk is het wel dat het meer dan 50 jaar geduurd heeft voordat er toch aandacht voor kwam. Nu staat er sinds 2008 een standbeeld voor hem in Goirle, als eerste in Nederland voor een Duitse soldaat. Op particuliere grond, dat wel, want op gemeentelijke grond bleek nog steeds, tja, “een brug te ver”. Het zijn die diepe, diepe wonden die oorlogen slaan in een samenleving. En dat culmineert op een plek als deze.
De Duitse Oorlogsbegraafplaats: De grootste begraafplaats van Nederland
Qua oppervlakte is de Duitse Oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn met haar 28 hectare de grootste begraafplaats van Nederland. Ter vergelijking: Zorgvlied in Amstelveen is 16,5 hectare en Kranenburg in Zwolle ongeveer 20 hectare. Père-Lachaise in Parijs is met 44 hectare groot slechts anderhalf keer groter.
En dat is nog niet alles. De begraafplaats is qua oppervlakte ook de grootste Duitse oorlogsbegraafplaats ter wereld. Er liggen een kleine 32.000 mensen begraven, voornamelijk Duitse soldaten. De Duitse Oorlogsbegraafplaats in België in Lommel is met 38.000 begraven soldaten groter, maar qua oppervlakte een stuk kleiner (16 hectare).
Over het terrein liggen de talloze graven, verdeeld in 106 vakken van 12 bij 25 graven. Elk graf heeft een identiek kruis, ongeacht het geloof van wie er begraven ligt. Op de kruizen staan de naam, rang en geboorte- en overlijdensdatum vermeld. Als die tenminste bekend zijn. Van ongeveer een vijfde van de slachtoffers is niet bekend wie het zijn. Bij hen staat alleen “Ein deutscher Soldat”. Nog altijd wordt getracht om slachtoffers te identificeren.
Hier en daar staat er opeens een boom op een plek waar je eigenlijk een graf zou verwachten. Deze bomen staan er niet zomaar. Bijna alle Duitsers die hier begraven liggen, liggen hier nog steeds. Maar enkelen zijn op verzoek van familie dichter bij huis herbegraven. Op de plek waar hun graf eerst stond is na repatriëring een boom geplant.
Tip: combineer een bezoek aan de Duitse Oorlogsbegraafplaats met een wandeling door het natuurgebied De Paardekop, dat er direct achter ligt.
Opmerkelijke plekken op de Duitse Oorlogsbegraafplaats
Ik heb gebrek aan ruimte om iets te vertellen over alle bijzondere verhalen die hier begraven liggen. Maar als je hiernaartoe gaat, dan zijn er een aantal plekken die zeker de moeite waard zijn om even bij stil te staan.
Centrale kruis
Ongeveer in het midden van de begraafplaats staat in een cirkel een groot kruis waarvan de mantel van natuursteen is gemaakt. Hier vinden ceremonies plaats zoals jaarlijks in november op Volkstrauertag, de Duitse herdenkingsdag voor slachtoffers van gewapende conflicten.
Kameradengraven
De verschrikkingen van de oorlog dringen zich aan je op bij de zogenaamde kameradengraven, links en rechts van het centrale kruis. Hier liggen slachtoffers gezamenlijk begraven, die dicht bij elkaar gesneuveld waren en dusdanig waren toegetakeld dat ze niet meer afzonderlijk geïdentificeerd konden worden. Denk aan een opgeblazen tank met meerdere inzittenden.
Carillon
Vlak bij de kameradengraven staat een vier meter hoog carillon. Dit klokkenspel is hier geplaats op initiatief van een moeder van een van de soldaten die hier begraven ligt. Zij bezocht haar zoon jaarlijks en schonk ter nagedachtenis aan haar zoon en alle andere gesneuvelden de grote klok. Na het nodige leuren en geldophalen bij verschillende Duitse bestuurslagen konden er in 1960 uiteindelijk 25 klokken worden opgehangen. Nog altijd spelen ze elk kwartier een melodie.
Gedenksteen voor kapitein Timmermans
Kapitein L.J. Timmermans was in de Tweede Wereldoorlog een Nederlandse militair en had in het begin van de oorlog als vrijwillig-dienstplichtige nog tegen de Duitsers gevochten. Na de bevrijding van Zuid-Nederland trad hij weer toe tot het leger, maar raakte gewond bij het zoeken naar mijnen bij het Brabantse Alphen.
In het militair hospitaal lag hij naast andere geallieerde gewonde soldaten, maar ook Duitse krijgsgevangenen en, waarschijnlijk ook tot zijn eigen verbazing, raakte bevriend met een van de Duitsers. Die vriendschap werd zelfs zo hecht dat hij na de oorlog zich inzette voor het realiseren van deze militaire begraafplaats en werd zo ook de eerste beheerder ervan.
In 1995 overleed Timmermans en naar zijn eigen wens is zijn as hier over de Duitse Oorlogsbegraafplaats uitgestrooid. Er staat een herdenkingssteen voor hem in het midden van de begraafplaats.
Slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog
Bijna iedereen die hier begraven ligt is gestorven in de Tweede Wereldoorlog. Maar aan het begin van de Duitse Oorlogsbegraafplaats liggen ook 87 slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog. Daar staat een sarcofaag, waaronder 13 Duitsers die in 1914 zwaargewond werden gevonden in Zuid-Limburg. De sarcofaag stond oorspronkelijk in Maastricht, maar is in 1949 hiernaartoe verplaatst. Daaromheen staan nog 44 andere graven.
Dit is opmerkelijk, want Nederland was neutraal en helemaal niet betrokken bij die oorlog. Naar wat ik begrepen heb, zijn dit lichamen van Duitse soldaten die in België hebben gevochten, maar op Nederlands grondgebied zijn overleden. Of zijn gevonden, bijvoorbeeld door de Maas meegestroomd.
Ginko boom
De ginko, of Japanse notenboom, staat symbool voor hoop. Het is een zeer oude soort en kwam al voor ten tijde van de dinosauriërs. Exemplaren van de ginko kunnen bijzonder oud worden, tot wel 2500 jaar. Maar het bekendst is de boom vanwege de atoomaanval op Hiroshima. Naast een tempel op een kilometer van de inslag stond een ginko die als eerste boom na de aanval weer begon te bloeien. Bij die boom staat nu een bordje met “No more Hiroshima”.
In mei 1995 is de ginko op de Duitse Oorlogsbegraafplaatst geplant, 50 jaar na het beëindigen van de oorlog, als symbool voor hoop en vrede
Enkele opmerkelijke graven
We hebben al het verhaal van Karl-Heinz Rosch gehoord, maar je kunt hier als je even de tijd neemt talloze bijzondere verhalen tegenkomen.
Niet-militaire slachtoffers
Vroeger stond de begraafplaats bekend als militaire begraafplaats, maar tegenwoordig spreken we over een oorlogsbegraafplaats. Er liggen namelijk niet alleen militairen, maar ook veel burgers. Hier zijn ook NSBers begraven, bijvoorbeeld. En hun kinderen, soms heel jonge kinderen.
Het jongste slachtoffer: Josef Meijer
Het jongste slachtoffer van oorlogsgeweld was slechts één dag oud. Hoe onschuldig kun je het krijgen? Het is Josef Meijer, geboren op 20 februari 1945 in Vught, overleden op 21 februari 1945 in Vught. Kamp Vught was een Duits concentratiekamp, maar werd bevrijd in oktober 1944. Daarna werd het door het geallieerde en Nederlandse leger gebruikt als interneringskamp voor Duitse evacuees uit Selfkant en voor Nederlandse collaborateurs en oorlogsmisdadigers. Omstandigheden daar waren niet bepaald om over naar huis te schrijven en de sterfte daar was groot. Veel kinderen stierven aan ziektes als TBC.
Moeder en dochter Nussdorfer
Er nog meer slachtoffers die zelf geen militair waren. Bertha en Maria Nussdorfer, bijvoorbeeld. Een moeder en haar zesjarige dochter uit Geleen. Zij kwamen om bij een vergisbombardement op 5 oktober 1942. De Britse bommenwerpers van de RAF hadden het doel Aken en omgeving te bombarderen, maar kwamen in onweer terecht. Staatsmijn Maurits in Geleen werd per abuis aangezien voor de mijn Anna bij Alsdorf. Als gevolg daarvan werd niet Aken, maar Geleen gebombardeerd. Hun graven staan nu dicht tegen elkaar op het Duitse Oorlogsbegraafplaats.
Overleden voor en na de Tweede Wereldoorlog, begraven op de Duitse Oorlogsbegraafplaats
Bijzonder vond ik dat er enkele Duitsers begraven liggen die zijn overleden nog voordat de oorlog in Nederland begon of juist enkele jaren daarna. Eén ervan is Otto Schuchna, overleden op 29 november 1939 toen Nederland nog in de illusie verkeerde dat het ook deze keer wel zou overwaaien. Voor Otto, 25 jaar oud, was de oorlog echter allang begonnen. Hij werkte op een U-16, één van de eerste Duitse onderzeeërs. Op 25 oktober was hij bezig met het leggen van zeemijnen in het Nauw van Calais toen een Britse patrouilleboot de onderzeeër met dieptenbommen onder vuur nam. Otto en zijn 26 bemanningsgenoten kwamen daarbij om het leven.
Het wrak werd twee dagen later gevonden, samen met 12 doden, zes andere soldaten spoelden aan bij Duinkerken. Maar het lichaam van Otto dreef af en werd pas een maand later gevonden. Bij Ameland, 400 kilometer verder.
Of Josef Kindel, die pas na de oorlog overlijdt op 35-jarige leeftijd. Hij was nou net geen onschuldige soldaat. Hij liet bijvoorbeeld zijn Duitse herder los op gevangenen tijdens ondervragingen en zou vrouwelijke gevangenen verkracht hebben. Ook was hij betrokken bij massamoorden op verzetsmensen. Ja, je inleven in enkele van de talloze levensverhalen op de Duitse Oorlogsbegraafplaats blijft een wrang heen en weer geslingerd worden. Na al die onschuldige Duitsers of onwetende jonge jochies die de oorlog ingetrokken werden, sta je nu opeens weer voor een oorlogsmisdadiger pur sang. Het is tekenend voor deze bijzondere plek.
Na de oorlog werd Kindel gevangengezet en hij overleed in 1948 in het Huis van Bewaring. Aan de gevolgen van een hersenbloeding, al dan niet door “externe factoren” veroorzaakt.
Bezoekerscentrum Duitse Oorlogsbegraafplaats
Sinds een jaar is er een bezoekerscentrum waar je heel veel informatie over de begraafplaats kunt vinden. Op grote schermen kun ze zelf zoeken naar overleden personen en grafnummers en bij veel ervan kun je hun levensverhaal erachter lezen.
Er is een film over de geschiedenis van de begraafplaats en je wordt meegenomen naar de nog altijd doorgaande pogingen onbekende slachtoffers te identificeren. Sta vooral ook even uitgebreid stil bij het verhaal van Hans Gottfried Meinhof die pas enkele jaren geleden is geïdentificeerd na een bizarre naamsverwisseling.
Vredespad
De Duitse Oorlogsbegraafplaats zet zich in voor diverse educatieve projecten. Eén ervan is het Vredespad dat in 2019 is uitgevoerd op meer dan 25 middelbare scholen in Limburg en Duitsland. Gedichten, foto’s en tekeningen die daarbij door leerlingen zijn gemaakt, staan hier nu permanent tentoongesteld. Loop er na je bezoek aan de Oorlogsbegraafplaats zeker ook even langs. Het is een mooie en positieve aanvulling op de vele oorlogsverhalen die je achter de rug hebt.
Praktische informatie over de Duitse Oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn
- Adres: Timmermannsweg 75, 5813 AM Ysselsteyn
- Open: dagelijks van 9.00 tot 17.00 uur
- Er is een brasserie aanwezig met een lunchkaart
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Dinsdag 27 december het zoveelste bezoek aan de begraafplaats,ik kom oorspronkelijk uit Venray en woon al weer enkele jaren in Arnhem,de begraafplaats kan ik wel dromen omdat ik hier ook nog ooit te werk werd gezet voor het schilderen van de barakken,hier liggen voor mij vele herinneringen,mijn ouders beide geboren in Venray vertelde mij de verhalen die zij zelf meegemaakt hebben,daar ontstond mijn interesse voor 2e W.O ben 4 keer in Normandie geweest 1 maal in Ieper en rondreizen door Frankrijk heb zelf in een oorlogsmuseum gewerkt en mijn interesse is intussen nog steeds niet geblust ook Oradour Sur Glane deed ik aan en wat ik daar zag,deed mij huiveren een heel dorp uitgemoord door de Duitse bezetters,een vriend van mij ook interesse was nog nooit in ysselstein geweest en heb hem dit vandaag laten zien,het verschil met de Duitse begraafplaats La Cambe is heel groot maar heb veel respect voor alle medewerkers van begraafplaats ysselstein.
Geregeld gaan we hier even op bezoek. Voor bezinning en bewustwording. Als er zo als onlangs weer oorlog oplaait in de Gazastrook voelt dit zo dubbel. Heeft men niets geleerd van deze geschiedenis die hier in Ysselsteyn begraven ligt? Wat ik voel op dit kerkhof? BIJ 32.000 graven? Het verdriet en rouw van hun familieleden, hun vader, moeders, broers of zussen, hun echtgenoten en hun kinderen die hun vader hebben moeten missen. En waarvoor??? Verdriet en rouw in een oneindig getal, velen malen groter dan 32.000