GrensPark Kempen-Broek is een 25.000 ha groot grensoverschrijdend natuurgebied, grofweg zo tussen Weert en Maaseik. Hier kom je om te genieten van waanzinnige natuur, zoals de moerassen van de Wijffelterbroek, de edelherten van het Weerterbos in de bronsttijd, de beekdalen zoals de Itterbeekvallei en de uitgestrekte cultuurlandschappen. Maar behalve de prachtige natuur staat het Kempen-Broek ook bol van erfgoed. Iedereen die mijn blog een beetje volgt, weet dat ik een wandeling graag combineer met bijzonder erfgoed. Daarom neem ik je vandaag mee naar de molens van het Kempen-Broek.
>>> Lees mijn laatste blogs als eerste: volg me op Facebook
De molens van het Kempen-Broek
In Kempen-Broek staan 47 molens. Even voor de goede orde: dat is meer dan het aantal molens in de Zaanse Schans. Meer dan in Kinderdijk. Het is zelfs meer dan in de Zaanse Schans en in Kinderdijk bij elkaar opgeteld. Toegegeven, de oppervlakte van het Kempen-Broek is misschien iets groter. Maar het geeft wel aan dat de gepassioneerde molenliefhebber niet per se naar Noord- of Zuid-Holland hoeft af te reizen. Je komt ook prima aan je trekken in Belgisch en Nederlands Limburg.
Het zijn 19 windmolens en 28 watermolens. Eén molen is een zaagmolen. De andere zijn allemaal graanmolens en een enkeling zowel graan- als oliemolen. Als geboren en getogen Hollander vraag ik met mijn domme kop nog of er geen molens gebruikt werden voor het wegpompen van water. Maar polders hebben we natuurlijk niet in Limburg.
Wil je een bijzondere poldermolen zien of, beter, vier tegelijk? Ga dan naar de Molenviergang in Aarlanderveen, de enige nog steeds in bedrijf zijnde molengang ter wereld.
De windmolens concentreren zich voornamelijk rond Budel, Weert en de omliggende dorpen. Deze gronden waren van oudsher de drogere gebieden, waardoor een windmolen de aangewezen optie was. Dieper het Kempen-Broek in vind je vooral veel watermolens, bijvoorbeeld rondom Bree maar ook langs de Itterbeek. Rond Neeritter en Ittervoort, bijvoorbeeld tref je op een afstand van twee kilometer vier watermolens. De wandelroute vanuit Neeritter brengt je langs twee ervan.
Het Molennetwerk Kempen-Broek
Bijna alle molens in het GrensPark, en zelfs enkele molens daar net buiten, hebben zich verenigd in een netwerk met de illustere naam Molennetwerk Kempen-Broek. Oké, de naam is misschien weinig fantasievol of sexy, maar het netwerk bestaat uit medewerkers met een aanstekelijk enthousiasme. En heel actief op hun Facebook-pagina. Zij zorgen ervoor dat de molens op de kaart komen te staan, letterlijk én figuurlijk.
Ik besluit kennis te gaan maken met het netwerk en een wandelroute uit te proberen. Ik begin met een bezichtiging van de Annamolen.
Bezoek de Sint-Annamolen Keent in Weert
De Sint-Annamolen Keent ligt net buiten de bebouwde kom van Weert. Prachtig landelijk gelegen tussen de weilanden. De molen is in 1911 gebouwd. Daarbij werden veel delen gebruikt van de oude Clerxmolen uit Weert die gesloopt werd om ruimte maken voor de spoorwegen. De molen heet sinds 1934 de Annamolen. De molenaar vernoemde de molen namelijk op zijn huwelijksdag naar zijn vrouw, Anna Truyen. Dat is nog eens molenaarsromantiek!
De molen heeft ooit te koop gestaan voor sloop, maar uiteindelijk kocht de gemeente de molen en heeft hem laten restaureren. Molenvrijwilligers zorgen er nu voor dat de molen in conditie blijft en, misschien nog wel belangrijker, dat je de molen met eigen ogen kunt ervaren. En met je handen! Want de molen staat open voor actieve bezichtigingen, waarbij je zelf kunt ervaren hoe je de molen in werking stelt, hoe je een molenzeil op een wiek legt en nog veel meer.
Zo gaat de molen, de molen, de molen
We beginnen in de molen. We lopen we de trap op en komen aan in de steenzolder: de zolder met de molenstenen. De Annamolen maalt nog steeds graan van tijd tot tijd. Niet meer voor menselijke consumptie, maar wel voor veevoer. De reden dat het meel van de Annamolen niet geschikt is voor mensen is dat de molen niet vaak genoeg maalt. Je moet minstens eens per twee dagen malen, anders kruipen er spinnen of andere diertjes in.
Het meel dat te koop is in de Annamolen is gemalen in de nabijgelegen molen van Swartbroek. De wandeling vanuit Landgoed Lemmenhof in Ell brengt je hier langs.
Na de maalstenen laat de molenaar me het hele mechaniek zien. Hoe de molen tot stilstand wordt gebracht, bijvoorbeeld. Molenaars noemen dat “vangen” en het werkt als een trommelrem: een houten remconstructie klemt zich vast om het bovenwiel. Het bedienen van de vang doe je vanaf de grond met een lang touw. Hij legt me het luiwerk uit, waarmee de molenaar volle zakken graan naar boven kan tillen. En hij brengt me op plekken die anders niet toegankelijk zijn vanwege de veiligheid. Tot in het topje van de kap achter het middelpunt van het wiekenkruis.
Wat me het meest bijblijft van de rondleiding is vreemd genoeg dat het hele mechanisme eigenlijk verduveld eenvoudig is. Ook weer niet zo heel vreemd, aangezien het idee achter windmolens zo’n 1000 tot 2000 jaar oud is. En het mechaniek is in die tijd niet wezenlijk veranderd. Een van de belangrijkste innovaties in de geschiedenis van de molen is dat men op een gegeven moment de wieken schuin is gaan zetten. Dat had als voordeel dat beneden bij de molen meer werkruimte ontstond, waardoor molens nu die kenmerkende kegelvorm hebben.
Zo gaan de wieken, de wieken, de wieken
Na zo ongeveer elk tandwiel in de molen gezien te hebben, vervolgen we onze weg naar buiten. Hier mag eerst ik het kolossale gevaarte in beweging brengen. Door aan het touw te trekken wordt de vang losgetrokken van het bovenwiel. En, jawel, langzaam en schijnbaar als vanzelf komen de gigantische wieken in beweging. Een bijzondere ervaring: het “aanzetten” van een molen.
We zetten de molen weer stil en lopen naar de andere kant. Hier staat een lier en als we daaraan draaien, draait de hele molen mee. Dat wil zeggen: we draaien de kap om haar as, zodat we de wieken op de juiste manier op de wind kunnen zetten. Het gaat redelijk zwaar, maar het “kruien” van de molen is in wezen ook weer een “verdraaid” simpel mechanisme. De kap zit helemaal los van de molen zelf. In principe kun je hem er met een helikopter of hoogwerker zo vanaf takelen. Een raar idee, eigenlijk.
Fiets of wandel langs de molens van het Kempen-Broek
Een netwerk zou niet een netwerk zijn als het niet probeert de molens met elkaar te verbinden. Er zijn dan ook fietsroutes en wandelroutes beschikbaar die je langs de molens leiden. Sommige molens zijn fysiek te bezichtigen, zoals bijvoorbeeld de Sint-Annamolen Keent in Weert. Molens die gesloten zijn of überhaupt niet te bezichtigen, worden zoveel mogelijk digitaal toegankelijk gemaakt via internet of via de ErfgoedApp van Faro.
Het Molennetwerk biedt op hun website vier fietsroutes en een negental wandelroutes aan langs water- en windmolens. Er zijn een aantal prachtige grensoverschrijdende routes bij, maar omdat België nog niet toegankelijk is voor niet-essentiële reizen, houd ik vandaag voet op Nederlandse grond. Ik kies uiteindelijk voor een wandeling tussen Weert en Tungelroy van zo’n 10 kilometer en doe zo twee windmolens aan die toevalligerwijze beide Annamolen heten. De wandelroute heet dan ook toepasselijk “Van Anna naar Anna”.
Wandelroute Van Anna naar Anna
Het blijkt een heel aangename landelijke wandeling door de weilanden en akkerlanden. Met af en toe verrassende stukjes. De voren in het akkerland zijn net aangeaard. Tweemaal steek ik de provinciale weg over waar ik normaliter met 80 per uur overheen scheur. Nooit geweten dat het een paar honderd meter daarvandaan zo goed toeven is.
Meer wandelingen langs bijzondere molens? Wat dacht je van Roderwolde, waar een gecombineerde olie- en korenmolen staat. Of een echte Zaanse molen in Beesel in Limburg. In Nuenen kwamen we langs de molen Roosdonck, die veel door Van Gogh getekend is.
Steine Kruûs
Onderweg kom ik nog een bijzonder aardig monumentje tegen: Steine Kruûs. Een veldkruis van steen dat hier al sinds mensenheugenis staat. Het opschrift verteld waarom: “Frans Linssen uit Maaseyk werd hier in 1765 jammerlijck vermoord”. Frans Linssen was handelaar, had in Weert spijkers gekocht en was bezig met de voetreis terug. De zak spijkers heeft wellicht geklonken als een zak munten en dat was geen fijne combinatie met de daar aanwezige struikrovers. Een voorbeeld van zinloos geweld avant la lettre. En het kruis is eigenlijk een bermmonument avant la lettre.
Tungelroy – Weert
Ook Tungelroy ligt er van een afstandje mooi bij. De Annamolen van Tungelroy is samen met de kerktoren beeldbepalend voor het dorp. Terug in Weert loop je met een grote boog weer naar het startpunt. Een schaapskudde benadrukt de landelijkheid, ondanks dat je zo dicht op de stad zit. Achter de kudde staat de trotse Annamolen, wachtend op je terugkomst.
Ga je echt voor de weelderige natuur, meanderende beken, en zompige moerassen? Dan zijn er zeker mooiere wandelingen beschikbaar. Het is geen wandelroute die de kleine paadjes kiest. Sterker nog, je kunt de wandelroute ook heel goed fietsen. De paden zijn breed, grotendeels verhard. Ook de half-verharde paden zijn goed toegankelijk op de tweewieler.
Doe ’s raar: word molenaar!
Het aantal molens in Nederland is de afgelopen eeuw enorm afgenomen. Stonden er rond 1900 nog ongeveer 10.000 molens in Nederland, vandaag de dag zijn er nog maar 1200 over. Logisch, want de windmolen is door de industrialisatie niet meer “broodnodig” voor het levensonderhoud.
Niet alleen het aantal molens is teruggelopen. Ook het aantal molenaars is nog maar op een paar handen te tellen. Op vier paar handen, om precies te zijn: er zijn nog 40 mensen molenaar van beroep. Daarnaast zijn er ongeveer 1500 vrijwillige molenaars. Dat lijkt veel, maar voor het ontvangen van bezoekers zijn al twee molenaars nodig. Een merendeel van de vrijwillige molenaars heeft bovendien een leeftijd dat de kans dat ze dat over 20 jaar nog steeds doen niet heel erg groot is. Dan kun je niet anders concluderen dan dat het ambacht van molenaar bedreigd is.
En zo dreigt, als we niet oppassen, een stukje immaterieel erfgoed te verdwijnen. Dus, mannen en vrouwen, bezoek eens een molen. Laat je inspireren door de elegantie van een oeroud mechanisme en leer het ambacht!
Praktische informatie over de molens in het Kempen-Broek
Het molennetwerk Kempen-Broek
- Veel, heel erg veel informatie op de websiteover de molens in GrensPark Kempen-Broek
- Wandel- en fietsroutes, inclusief gpx-bestanden vind je hier.
- Dagelijkse updates op hun Facebook-pagina
De Sint Annamolen Keent
- De Annamolen Keent wordt beheerd door Molenstichting Weerterland
- De molen is iedere zaterdag vanaf 11.00 uur open
- Adres: Keenterstraat 1a, 6006 PW Weert
Ik wist helemaal niet dat er in die omgeving ook zoveel molens waren, zelf meer dan bij Kinderdijk en de Zaanse Schans dus, gaaf. Ik zou hier wel willen wandelen en fietsen. Leuk om hierover te lezen 🙂
Wat bijzonder al die molens in deze omgeving. Leuk om te zien! Heb jij het ambacht al geleerd? 😉
Nou, ik heb toevallig vanavond een gesprek over de opleiding tot vrijwillige molenaar. Best kans dat ik dat inderdaad wil gaan leren!
Leuk, die moeten we opslaan. Kinderen zijn gek op molens hier.
Ja, molens zijn altijd leuk om te bezoeken, voor volwassenen en voor kinderen.
Wat een leuke blog! Mooie foto’s ook binnenin de molen, mooi kijkje achter de achter de schermen.
Dank je! Molens zijn inderdaad best indrukwekkende bouwwerken, juist van binnen.
Leuke blog en natuurlijk voor iedereen de uitnodiging om bij de molens aan te komen. Bezichtigen kan maar je oriënteren om vrijwilliger op een molen te worden is beter.
MolenNetwerk KempenBroek vzw (Vereniging zonder winstoogmerk, in Nederland is dat een stichting) zet zich in voor het ‘op de kaart’ zetten van het bijzondere molenerfgoed van GrensPark Kempen~Broek. De oudste molen in Kempen~Broek dateert uit de 9e eeuw (Reppel), de jongste uit de 20e eeuw (Annamolen). Op onze website http://www.kempenbroekmolens.nl vindt de lezer alles over onze activiteiten.