Bronkhorst is een klein toeristisch stadje op de grens van de Achterhoek. Een bezoek aan Bronkhorst voelt als een bezoek aan een klein openluchtmuseum. Natuurlijk kun je gewoon met de auto ernaartoe, maar veel leuker en meer in stijl is Bronkhorst wandelend bezoeken. Daarom doen we een rondwandeling vanuit het naastgelegen Steenderen: een Trage Tocht wandelen door het boerenland die halverwege Bronkhorst als hoogtepunt aandoet.
Openluchtmuseum Bronkhorst
Bronckhorst is niet zomaar een stadje. Volgens henzelf is Bronkhorst zelfs de kleinste stad van Nederland. Later later leg ik uit dat dat niet klopt. Maar los daarvan is Bronkhorst werkelijk een aller-charmantst stadje om rond te wandelen. Het is als het ware een openbaar openluchtmuseum. Het oogt in elk geval meer als een boerendorp uit lang vervlogen tijden dan als een stad en het staat dan ook vol met boerderijen. Bijna allemaal zijn het monumenten, 37 van de in totaal 60 adressen zijn zelfs rijksmonument. Meestal uit de 19e eeuw, al zijn er ook oudere panden. Het oudste is de kapel uit de 14e eeuw.
De ambiance van Bronkhorst als oud boeren-stadje wordt afgemaakt door een historische straatinrichting met keien op de straat en oude wegwijzers. Bijzonder zijn de handjes die aan voetgangers de richting aangeven naar Brummen en Steenderen. De afstand wordt daarbij in tijd aangegeven: beiden ½ uur weg. Iets verderop staat een oud ANWB-verkeersbord voor automobilisten. Dit type bord zie je nog regelmatig in “echte” openluchtmusea (al hebben we er in ons eigen achtergebleven monumentendorp Neeritter ook nog een staan).
Bronkhorst is dan wel een heel gezellig en toeristisch stadje om al slenterend te wandelen of een terrasje te pakken, echt heel veel te doen is er ook weer niet. Het is tenslotte ook een van de kleinste stadjes van Nederland. De kapel is een van de uitzonderingen en bezienswaardig. Hier kun je kunstexposities bewonderen. Of, als dat toevallig zou uitkomt, in het huwelijksbootje stappen. Het is namelijk een trouwlocatie.
Kasteel Bronkhorst
Dat Bronkhorst een stad is, komt doordat het stadrechten kreeg in 1482. De nederzetting was toen al zo’n 900 jaar oud. De eerste bewoners vestigden zich hier rond 600 na Christus omdat de bodem hier bruikbaar was voor landbouw. Maar de plek bleek ook strategisch gunstig, zo langs de beek en de IJssel. Omstreeks het jaar 1000 werd hier dan ook door Gijsbert van Bronckhorst een motteburcht gebouwd, een kasteel op een kunstmatige heuvel. De telgen van Van Bronckhorst gingen steeds meer tot de belangrijkste edellieden behoren, wat uiteindelijk dus leidde tot het verkrijgen van de stadsrechten.
De familie Van Bronckhorst heeft ook twee eeuwen lang het dorpje Rekem in Belgisch Limburg in bezit gehad, inmiddels uitgeroepen tot het mooiste dorp van Vlaanderen.
De stadsrechten heeft Bronkhorst nog steeds, maar een kasteel inmiddels niet meer. Het verging in de Tachtigjarige Oorlog, na maanden belegerd te zijn geweest door de Spanjaarden. Het werd weliswaar herbouwd, maar niet meer als militaire vesting. In 1828 werd het gesloopt en werd het vervangen voor een landhuis. Alleen restanten van de kasteeltoren blijven staan. In 1904 wordt ook het landhuis gesloopt inclusief de toren. De fundamenten worden met aarde bedekt. Daarop groeit nu een bos. Anders dan een maquette en een opvallende kasteelheuvel is er weinig meer dat aan het kasteel doet herinneren.
Overnachten in Bronkhorst
Bronkhorst en omgeving zijn erg mooi en je kunt hier met gemak jezelf een paar dagen zoet houden. Gelukkig zijn er meerdere overnachtingsmogelijkheden in Bronkhorst. Ikzelf heb goede ervaringen met de huisjes van Natuurhuisje.nl. Op hun site vind je ook vakantiehuizen in en vlak bij Bronkhorst. Kijk hier voor een overzicht van de natuurhuisjes bij Bronkhorst.
Wandelen naar Bronkhorst: Trage Tocht Steenderen
Omdat Bronkhorst zo klein is, is het bij uitstek geschikt om het te bezoeken in combinatie met wandelen door de omgeving. Er gaan diverse routes vanaf het Toeristisch Overstap Punt (TOP-Bronkhorst). Maar persoonlijk vind ik het veel leuker om Bronkhorst als tussenstop in een wat langere wandeling te maken. Daarom kies ik voor de Trage Tocht die vanuit buurdorpje Steenderen vertrekt.
De Trage Tocht Steenderen doet niet alleen het stadje Bronkhorst zelf aan, maar we wandelen ook langs een aantal van de bezienswaardigheden in de directe omgeving. Combineer dat met het coulisselandschap en de schitterende paadjes door het boerenland, en je hebt een heerlijke dag.
Bronkhorster Molen
Geen wandeling compleet zonder molen, zegt deze molenaar in opleiding. En ook hier in Bronkhorst wandelen we er langs eentje. De Bronkhorster Molen is de niet al te originele naam van de windmolen een stukje buiten de stad. Het is een ronde stenen beltmolen (dus op een heuveltje gebouwd), en maalvaardig met twee koppels stenen.
De molen staat op een erg lekker plekje in het weiland met vrij zicht aan bijna alle kanten. Zo wil een molenaar het graag zien: geen belemmeringen voor de wind. Bijzonder, in elk geval voor de molengeeks, zijn de wieken. Die hebben speciale windborden waarmee de molen sneller aanloopt: Van Busselneuzen (Van Bussel was een molentechnicus uit Weert). Twee wieken hebben bovendien een zelfzwichtend systeem in plaats van zeilen. Dat scheelt een hoop werk voor de molenaar. Benieuwd hoe dat werkt? De vrijwilligers leggen het je elke zaterdag graag uit.
Wandelen langs het gemaal Grote Beek in Bronkhorst
Weliswaar uit een heel andere periode, maar even verderop vind je nog een mooi staaltje industrieel erfgoed. Ook een heel andere industrie, trouwens. Het Gemaal Grote Beek staat water weg te pompen, zodat de inwoners van de dorpen achter de IJssel tot aan Vorden toe droge voeten kunnen houden. Oorspronkelijk moesten deze gebieden onder water gezet kunnen worden om vestingstad Zutphen te beschermen. Maar de overlast werd te groot en Zutphen was al lang geen vestingstad meer, daarom dat hier in 1953 toch een gemaal gebouwd werd.
Hoewel de meeste gemalen in saaie gebouwen zijn gehuisvest, is dit nou net een positieve uitzondering. Het gemaal bij Bronkhorst is gebouwd in de stijl van “het nieuwe bouwen”, een stroming uit de decennia rondom de oorlog. Kenmerken waren vooral de strakke lijnen en velden en het zoveel mogelijk wegwerken van versieringen. Zo strak en functioneel mogelijk, was het adagium.
Een bekende architect binnen het nieuwe bouwen was Gerrit Rietveld. Je vindt opmerkelijk veel gebouwen van Rietveld in Bergeijk in Noord-Brabant.
Drassige paadjes en oude wilgen in het boerenland
De terugweg van Bronkhorst naar Steenderen kenmerkt zich vooral als een echte boerenwandeling: drassige weilanden, langs akkers en sloten. Er heerst hier een heerlijke overwoekerende rust. Hier en daar hoog gras wat nog nat is van de motregen ’s ochtends. Het is maar goed dat mijn schoenen waterdicht zijn. Ik kan me voorstellen dat het na ene paar dagen goed regenen hier te nat is om doorheen de waden, dat zou ik dan ook niet doen. Maar nu, na de indrukken van Bronkhorst, vind ik het er erg goed toeven.
Opvallend zijn de oude wilgen, de zichzelf steeds verder uithollen tot grillige stammen. Macaber bijna. Als de schemer al zou vallen, zouden deze bomen me stiekem griezelige verhaaltjes voor het slapengaan vertellen.
Minpuntjes van de Trage Tocht Steenderen
Om nou niet meteen al te hoge verwachtingen te scheppen: de Trage Tocht Steenderen is een heerlijke wandeling, maar ook weer niet de mooiste der Trage Tochten. Daarvoor is de afwisseling wat beperkt en zit er (noodgedwongen) relatief veel asfalt in de route. Een ander klein minpunt (nou ja, eigenlijk een kolossaal minpuntje) torent boven je uit bij het terugkomen in Steenderen. Sinds een paar jaar wordt de skyline van Steenderen getekend door een 34 meter hoge onooglijke kubus: het vrieshuis van Aviko. Ik bedank de Aviko voor het invriezen van de frieten die ik later in de supermarkt koop en ik snap dat die ergens opgeslagen moeten worden. Maar de wandelroute gaat er nu rakelings langs. Indrukwekkend groot, ja. Maar nou ook niet bepaald een lust voor het oog.
Aviko en Steenderen horen overigens wel van oudsher bij elkaar. Aviko (Aardappel Verwerkende Industrie Keppel en Omstreken) is in 1963 opgericht in Keppel, hier 8 kilometer vandaan, en in 1970 naar Steenderen verhuisd. Het gebouw waar de Trage Tocht Steenderen start en eindigt is het voormalige gemeentehuis en nu het hoofdgebouw van Aviko.
Bronckhorst, het kleinste stadje van Nederland (zeggen ze zelf)
Bronckhorst is niet zomaar een klein stadje. Bronckhorst claimt het kleinste stadje van Nederland te zijn. Klein is het zeker, met maar 90 inwoners (1-1-2021) zijn vrijwel alle dorpen in Nederland groter dan de stad Bronckhorst.
Toch is er een buurtschapje met nog minder inwoners én met stadsrechten, namelijk Staverden in de Veluwse bossen. Staverden heeft maar 30 inwoners, maar de stadsrechten wijken wel iets af van de toen gangbare stadsrechten). En ook Sint Anna ter Muiden in Zeeland heeft stadsrechten en minder inwoners dan Bronkhorst. Het kleinste stadje van Nederland klinkt misschien marketingtechnisch beter de “op twee na kleinste stad van Nederland”, maar een beetje false advertising is het dus wel.
Bronkhorst of Bronckhorst
Tot slot, er kan makkelijk verwarring ontstaan over de naam van dit stadje. Is het nou Bronkhorst of toch het chiquere Bronckhorst, met “ck”. Het stadje zelf heet Bronkhorst, met alleen een “k”. De middeleeuwse heren van het kasteel waren de heren van Bronckhorst, met “ck”. Het kasteel zelf staat echter weer bekend als het kasteel Bronkhorst. Om het geheel weer wat verwarrender te maken: Bronkhorst valt sinds 2005 onder de fusiegemeente die als naam koos: Bronckhorst met “ck”.
Praktische informatie over wandelen naar Bronkhorst
- Lengte: 9 kilometer
- Startplaats bij het hoofdkantoor van Aviko, hoek Burgemeester Smitsstraat/Dorpsstraat. (google maps).
- Parkeren aan de straat.
- Honden zijn aangelijnd welkom
- Horeca in Bronkhorst
- De Trage Steenderen (routebeschrijving en gpx) kun je verkrijgen via Wandelzoekpagina. Inbegrepen bij een abonnement (€13,50 per jaar) of als losse wandeling (€2,50)
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Gerelateerde berichten
Dit artikel bevat affiliate links. Wanneer jij via deze link een aankoop doet krijg ik een klein percentage van de uiteindelijke koop. Dit kost jou niets extra. Wel kan ik zo (een deel van) de kosten van dit blog terug verdienen.
Plaats een reactie