Wie in Veenhuizen in het noorden van Drenthe wil wandelen, kan kiezen uit vijf gemarkeerde wandelingen die daar zijn uitgezet. En die wandelroutes kan ik je van harte aanbevelen. Veenhuizen is een van de mooiste dorpen in Nederland en sinds 2021 zelfs Unesco Werelderfgoed. Meer dan honderd rijksmonumenten verwelkomen je en staan te trappelen om hun geschiedenis met je te delen. En wat voor een geschiedenis! Lees en wandel mee door en rondom het voormalige bajesdorp Veenhuizen.
>>> Ga direct naar de wandelingen
>>> Ga direct naar de gpx-bestanden van de wandelingen
Veenhuizen een stap de geschiedenis in
Al in de 14e eeuw was hier een veenontginningsdorpje. Maar Veenhuizen komt pas echt op de kaart te staan in 1823 doordat er een drietal grote gestichten worden gebouwd: het Eerste Gesticht, het Tweede Gesticht en het Derde Gesticht, bedoeld ter bestrijding van de toen immens hoge armoede. In eerste instantie zijn de gestichten alleen voor wezen bestemd, 1200 per gebouw. Maar wegens gebrek aan wezen wordt één van de gestichten ingericht voor landlopers en bedelaars. In 1859 wordt Veenhuizen overgenomen door de Nederlandse Staat en nog weer later worden het gevangenissen.
Gevelstenen op de huizen in Veenhuizen
De meeste van de voor Veenhuizen zo typerende gebouwen komen uit de tijd dat de Staat hier de gevangenis exploiteerde. Veenhuizen was een gesloten en in beginsel zelfvoorzienend oord. Alle medewerkers waren verplicht hier te wonen en wie uit dienst ging moest ook verhuizen. Op veel huizen prijken in hoofdletters de namen van huizen waaraan je de oorspronkelijke bewoners kunt aflezen. GEESTKRACHT voor het huis van de dominee. KENNIS IS MACHT voor de schoolmeester. CONTRÔLE voor de opzichter. BITTER EN ZOET voor de apotheker.
Er is nog veel bewaard gebleven in Veenhuizen, dat pas in 1981 openbaar toegankelijk werd. En dat maakt dat je bij iedere stap in dit dorp het gevoel hebt in de geschiedenis te zijn beland. Alsof je een enorme teletijdmachine bent ingewandeld. Een dorp dat eigenlijk niet mag missen bij een bezoek aan het noorden van Nederland.
Veenhuizen verkennen via een van de uitgezette wandelroutes
De beste manier om Veenhuizen en haar bijzondere geschiedenis te leren kennen is wandelend. Het aantal wandelroutes is oneindig, maar wil je het jezelf makkelijk maken, kies dan een van de vijf paaltjesroutes. Dat zijn uitgestippelde wandelingen die je via de pijlen op bordjes door het historische Veenhuizen leiden. Deze zijn:
- Gestichtsroute (blauw, 2,2 km)
- Ambachtsroute (rood, 3,5 km)
- Sterrebosroute (geel, 5 km)
- Slokkertroute (wit, 7 km)
- Fochteloërveenroute (groen, 5,5 km)
De wandelingen vertrekken allemaal vanaf hetzelfde startpunt in Veenhuizen, namelijk bij de TOP-kegel bij de parking van het Gevangenismuseum. Het combineren van verschillende routes gaat ook heel erg makkelijk. Veel routes overlappen ook voor een deel. Zelf heb ik bijvoorbeeld de Gestichtsroute en de Ambachtsroute gecombineerd tot één wandeling.
Er is ook een digitale wandeling met de wandelapp van Het verhaal van Nederland beschikbaar in Veenhuizen. Dit is geen gemarkeerde wandelroute, maar je word door Daan Schuurmans begeleid terwijl hij je vertelt over de plaatselijke geschiedenis. Ik heb deze zogenaamde podwalk niet gelopen in Veenhuizen, want die bestond nog toen niet. Maar mijn ervaring ermee in Brielle was ronduit fantastisch en ik denk dat die in Veenhuizen ook erg leuk moet zijn. Lees mijn review over de Podwalks met Daan Schuurmans.
Wandeling 1: De Gestichtsroute rondom het voormalige ziekenhuis van Veenhuizen
De Gestichtsroute loop voornamelijk rond het voormalige hospitaal “Vertrouw op God”. Het is een kort rondje, maar verrassend afwisselend. Hoogtepunt is natuurlijk het ziekenhuis zelf. Het is gebouwd in 1893 en had een hospitaal, lijkenhuisje en keuken. Ook was er een quarantaineziekenhuis.
Het ziekenhuis doet tegenwoordig dienst als hotel-restaurant Bitter en Zoet. Hier kun je overnachten in één van de voormalige dienstwoningen, zoals “Bitter en Zoet”, “Toewijding” of “Plichtgevoel”.
De wandelroute voert je ook achter het ziekenhuis langs door een kronkelpaadje in het bos. Daar sta je al snel tegenover een iglo. Dit is een ijshut, een koelkast van voor de industriële revolutie. De hut werd met een laag veen extra isolerend gemaakt. De ingang is – helaas, maar begrijpelijk – dichtgemetseld.
Wandeling 2: De Ambachtsroute langs werkplaatsen en dienstwoningen in Veenhuizen
Wil je vooral veel van de mooie oude gebouwen zien die Veenhuizen rijk is, dan is de Ambachtsroute de juiste keus. Je ziet dan niet alleen de werkplaatsen die nodig waren om Veenhuizen zelfvoorzienend te laten draaien. Je loopt ook langs vele andere dienstwoningen, de kerk en de directeurswoning.
Om te beginnen de oude elektriciteitscentrale van Veenhuizen: twee vrijwel identieke gebouwen tegen elkaar, waarin sinds 1912 energie werd opgewekt voor onder andere de houtzagerij. In 1918 werd er ook een zuiggasmotor en in 1933 een dieselmotor geplaatst om aan de vraag te kunnen voldoen. Met Museumweekend en Open Monumentendagen zijn de machines nog werkend te bewonderen.
Net achter de elektriciteitscentrale maak je kennis met een energiebron die gebruikt werd voor de elektriciteitsvoorziening: veen. Per uur was er maar liefst 200 kilo turf nodig die via een schuit (een turfpraam) uit het achterliggende Fochteloërveen werd gehaald.
Wat verderop loop je langs de Protestantse Kerk uit 1825, een van de gebouwen die nog uit de tijd van de Maatschappij van Weldadigheid stamt. Het is een karakteristiek kerkje, achtkantig, bijna rond, met in het midden een klein klokkentorentje. De kerk was bestemd voor zowel personeel als voor de gestichtsbewoners.
De directeurswoning is vrijwel direct gebouwd nadat de Staat het complex had overgenomen. De directeur zat er uiteraard niet te krapjes bij. Het is een meer dan riante woning met zijvleugels en heeft daardoor wat weg van Paleis Soestdijk in Baarn. De woning werd daarom ook wel “Klein Soestdijk” genoemd.
De route gaat verder nog langs de Graandrogerij en de Bierbrouwerij. De Graandrogerij is een langgerekt gebouw met een rieten dak. Het is aan de onderkant met boogjes opengewerkt, zodat het graag door de tocht sneller kon drogen. In het naastgelegen MAALLUST werd graan gemalen. Nu is hier een brouwerij en worden er meer dan tien soorten speciaalbier gebrouwen. Een ideetje voor een pauze?
Wandeling 3: de Sterrebosroute langs het Vierde Gesticht
De derde wandeling gaat voornamelijk door de bosgebieden direct achter Veenhuizen. Een aangename wandeling met meer natuur en minder dorp. Maar ook met het “Vierde Gesticht”. Het klopt dat er in Veenhuizen maar drie gestichten gebouwd zijn, maar de bewoners spraken enigszins cynisch over de algemene begraafplaats als het vierde en laatste gesticht.
Ben je niet zo van begraafplaatsen, maak dan nu zeker een uitzondering, want het Vierde Gesticht is misschien wel een van de meest indrukwekkende plekken van heel Veenhuizen en een plek die je eigenlijk niet mag missen. Ik vond het zo bijzonder dat ik er een apart blog aan ga wijden.
Lees hier alles over het Vierde Gesticht, de algemene begraafplaats van Veenhuizen.
Wandeling 4: De Slokkertroute en het Derde Gesticht
Ook de laatste twee wandelingen laten je vooral genieten van de omgeving van Veenhuizen. De Slokkertroute, vernoemd naar het beekje de Slokkert, verkent vooral het noorden van Veenhuizen. Het beekje zelf ligt in moerassig gebied. De wandeling gaat grotendeels door de bossen. Ook doet deze wandeling het Derde Gesticht aan. Het gebouw van het Derde Gesticht is inmiddels afgebroken en bestaat dus niet meer. Wel kun je ’s zomers duidelijk zien waar het gebouw gestaan heeft; de contouren zijn gemarkeerd met bloemen.
Wandeling 5: de Fochteloërveenroute door het hoogveengebied
Veenhuizen ligt direct aan het Veengebied Fochteloërveen. Dit is een bijzonder gebied, want het een van de weinige nog levende hoogveengebieden van Nederland. Elders is bijna alle veen namelijk volledig afgestoken, maar hier is dat om de een of andere reden veel minder gebeurd.
Het Fochteloërveen is nu een prachtig natuurgebied. Kraanvogels broeden hier. De wandeling langs de paaltjes is 5,5 kilometer lang en gaat vooral door een bebost gedeelte van het Fochteloërveen. Buiten het broedseizoen kun je nog veel dieper het gebied in en genieten van de uitgestrektheid. Ben je helemaal enthousiast, loop dan nog een stuk door en bezoek de opvallende uitkijktoren De Zeven (ongeveer 20 kilometer heen en terug). Maar je kunt daarvoor beter de auto nemen en bij Ravenswoud parkeren.
Lees alles over uitkijktoren de Zeven, één van de mooiste uitkijktorens in Nederland.
Praktische informatie over wandelingen in Veenhuizen
Veenhuizen is bij uitstek een dorp dat zich leent voor wandelingen. De hier beschreven wandelopties zijn “in het veld” met pijlen gemarkeerd en kun je zonder al te veel moeilijkheden zelf lopen. Houd er wel rekening mee dat de grond in natte perioden erg drassig kan zijn en dan zijn goede schoenen, zeker buiten het dorp, wel aanbevolen.
Zoals je op de kaart kunt zien zijn de wandelingen heel makkelijk aan elkaar te rijgen. Heb je helemaal geen zin om een vaste route te doen? Gewoon lekker op de bonnefooi is ook heel goed te doen. Veenhuizen is zo klein dat je niet snel verdwaald en bijna overal is het zo mooi dat je ook niet bang hoeft te zijn om veel te missen.
Veenhuizen Boeit, de toeristeninformatie
De wandelingen starten bij het Toeristisch Overstap Punt. Deze ligt direct naast de grote parking en vlak bij de Tourist Info, die toepasselijk Veenhuizen Boeit heet. Daar kun je ook brochures en plattegronden van de wandelingen verkrijgen. Ook bij een van de plaatselijke ondernemers kun je terecht voor diverse folders.
Bij alle bezienswaardigheden staan bordjes met een beknopte toelichting. Wil je nog veel meer weten, dan zijn er ook wandelingen met een erfgoedgids mogelijk.
Gevangenismuseum
Nog niet genoemd, maar zeker vermeldenswaardig is het Gevangenismuseum gevestigd in het Tweede Gesticht. Het gevangenismuseum is heel erg geschikt voor kinderen en vertelt je over straffen van vroeger en nu. Voor velen hét startpunt van Veenhuizen.
Overnachten in Veenhuizen
Veenhuizen is voor de meesten een dag-bestemming, maar er is zoveel te zien dat je er ook prima twee of drie dagen kunt verblijven zonder je te vervelen. Bovendien heeft Veenhuizen juist in de avonduren een heel bijzondere sfeer. Zoek je een overnachtingsplek, dan raad ik je aan dat in Veenhuizen zelf of zo dicht mogelijk erbij te zoeken. Kijk hier voor de leukste vakantiehuisjes in en bij Veenhuizen.
Er zijn nog diverse andere overnachtingsmogelijkheden in Veenhuizen zelf. In het oude hospitaal is nu een hotel-restaurant gevestigd, waar ikzelf drie nachten heb verbleven in de oude kamer van de apotheker. Ook heel erg leuk zijn de vakantiewoningen van het Gevangenismuseum. Hier heb ik met mijn gezin een paar nachten mogen verblijven een paar jaar geleden en dat was echt top! Je verblijft letterlijk op de binnenplaats van het Tweede Gesticht en verblijft in een van de oude dienstwoningen.
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
GPX-bestanden van de wandelingen in Veenhuizen
Via de downloadknoppen hieronder kun je desgewenst de gpx-bestanden voor de vier routes downloaden
Gestichtsroute
Ambachtsroute
Sterrebosroute
Slokkertroute
Fochteloërveenroute
Gerelateerde berichten
Dit artikel bevat affiliate links. Wanneer jij via deze link een aankoop doet krijg ik een klein percentage van de uiteindelijke koop. Dit kost jou niets extra. Wel kan ik zo (een deel van) de kosten van dit blog terug verdienen.
Plaats een reactie