De oude stad Appingedam in Groningen heeft een heerlijk historisch centrum met tal van bezienswaardigheden. Maar ook in de nieuwere wijken net buiten de oude binnenstad kom je prachtige monumentale gebouwen tegen. Genoeg reden voor een stadswandeling langs de vele architectonische hoogstandjes van Appingedam.
Ik volgde de digitale wandeling (4,1 km) van de VVV Eemsdelta, die je gratis en voor niks kunt downloaden via Storytrails.
De Storytrails wandeling in Appingedam: Monumentale Architectuurwandeling
De stadswandeling gaat nogal kriskras door Appingedam, zowel in het oude centrum als daarbuiten in de “nieuwere” (maar vooroorlogse) wijken. Ook als je niet echt geïnteresseerd bent in architectuur, is deze wandeling nog steeds een heel leuke kennismaking met dit historische stadje. Je loopt door het oude en deels middeleeuwse centrum van Appingedam. Je ziet zo alle highlights van de enige plaats in de provinciedie zich stad mag noemen, naast Groningen zelf. Wil je Appingedam bezoeken, dan is dit deze wandeling dus een uitgelezen kans.
Qua wandelen duurt de route een uurtje of zo, maar reken zeker op meer tijd om alle bezienswaardigheden in Appingedam te kunnen bekijken. In totaal worden maar liefst 27 plekken in de stad uit- en toegelicht.
De monumentale bezienswaardigheden in de oude kern van Appingedam
De stadswandeling langs de vele monumenten in Appingedam biedt zoveel moois, dat ik dat nooit in één artikel kwijt kan. En dat ga ik ook niet eens proberen. Het wordt een selectie van enkele hoogtepunten die je gaat zien bij het doen van deze wandeling. Onderstaande is dus alles behalve het hele verhaal. Wil je alles weten van Appingedam (en geloof me, als je er bent geweest dan wil je dat) dan zul je de stad dus zelf moeten gaan bezoeken.
Nicolaïkerk, Raadhuis
Het oudste gebouw van Appingedam is de Nicolaïkerk, die in de top-100 van Nederlandse monumenten staat. De kerk is net als de Sint-Martinuskerk in Weert een hallenkerk; waarbij de zijbeuken even hoog en groot zijn als het schip. Oorspronkelijk, in de 13e eeuw, was de kerk nog een zaalkerk. De zijbeuken stammen uit de 15e eeuw. De toren, die tijdens mijn bezoek in de steigers stond, is relatief nieuw en komt uit 1835. De oude toren is toen vervangen wegens bouwvalligheid.
Er is in de loop der tijd van alles en nog wat aangebouwd aan de kerk. Een van de opmerkelijkste gebouwen is het Schuttenhuis uit 1630. Het is een combinatie van raadhuis en waaggebouw. Op de voorgevel zie je het wapen van Appingedam: een pelikaan die zijn kinderen voedt met haar eigen bloed, een naar Jezus verwijzend symbool voor alles opofferende liefde. Omdat er ook recht gesproken werd in het raadhuis, vind je ook een Vrouwe Justitia, opmerkelijk genoeg niet geblinddoekt.
De hangende keukens van Appingedam
Wat natuurlijk nooit mag ontbreken in een blog over de bezienswaardigheden in Appingedam zijn de hangende keukens boven het Damsterdiep. De hangende keukens zijn immer hét herkenningspunt van de stad. Vroeger waren deze gebouwen pakhuizen en hadden geen keukens. Tot halverwege de 19e eeuw. Toen werden de pakhuizen omgebouwd tot woonhuizen. Doordat de panden best smal waren, was er inpandig geen plaats voor een keuken. De keukens werden aan de buitenkant boven de gracht gehangen. Sinds 1972 zijn de hangende keukens van Appingedam een beschermd stadsgezicht.
Amsterdamse School in Appingedam
Naast de vele monumentale bezienswaardigheden in het oude stadscentrum van Appingedam vind je ook prachtige gebouwen in de nieuwere wijken net daarbuiten. In deze, inmiddels ook al een eeuw oude wijken, vind je opvallend veel gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School. De Amsterdamse School is een architectuurbeweging uit de periode van 1910 tot in de jaren ’30. Je kunt de Amsterdamse School vooral herkennen aan de rijkelijke versieringen, vaak met bakstenen en fantasievolle ronde vlakken. Het was de tegenhanger van het zogenaamde “nieuwe bouwen” en Bauhaus met de juist strakke lijnen, waar Gerrit Rietveld een voorbeeld van is.
Veel werk van Gerrit Rietveld kun je vinden in het dorpje Bergeijk in Noord-Brabant.
De meeste werken in de Amsterdamse School tref je, nomen est omen, in Amsterdam. Maar ook in Groningen zijn er veel voorbeelden. Sterker nog, Groningen wordt ook wel de tweede stad van deze bouwstijl genoemd. Deels komt dat doordat hier een groep architecten samenwerkten binnen de Amsterdamse School. Een andere reden ligt in de sociaaldemocratische achtergrond van Groningen in een tijd waarin veel goede woningen gebouwd werden voor arbeiders. Ook de aanwezigheid van veel steenfabrieken, die voor de stijl zo kenmerkende bakstenen konden leveren, heeft er mogelijk mee te maken.
Gereformeerde kerk van Appingedam
Maar niet alleen in de stad Groningen, ook in Appingedam tref je een meerdere mooie voorbeelden aan. De grootste en bekendste daarvan is de Gereformeerde Kerk uit 1928 van Egbert Reitsma. Dit bouwwerk lijkt op het eerste oog wat kolossaal en gesloten en is misschien niet de eerste bezienswaardigheid waar je aan denkt bij Appingedam. Maar als je er even de tijd voor neemt, valt al snel het voor de Amsterdamse School zo typerende gebruik van bakstenen op. De bakstenen zijn in extra hete ovens gebakken tegen het smeltpunt van de kleimineralen (sinteren). Daardoor wordt het en harder en krijgt het een wat glazig karakteristieke uitstraling. Sommige bakstenen zijn kromgetrokken. Dit alles maakt de gevel speels. En niet te vergeten de bijzondere patronen waarin de bakstenen gemetseld zijn. Zeker aan de voorkant. Daar wisselen rechte en diagonale vlakken elkaar af met een patroon van drie horizontaal en drie verticaal.
Woonhuizen in Amsterdamse Schoolstijl
De Gereformeerde kerk heeft minder de fantasievolle, zeg maar Efteling-achtige, ronde en sierlijke vormen dan de Amsterdamse School in Amsterdam. Het geheel is veel strakker. Dat zie je ook bij enkele woonhuizen die in deze stijl gebouwd zijn. Zoals bij de woonhuizen aan de Wilhelminaweg: wel de versieringen in het houtwerk en de raampartij die uit de gevel lijkt te springen. Maar ook meer geometrisch en rechthoekig dan we in Amsterdam gewend zijn. Maar daarom niet minder mooi. De Groningse Amsterdamse School kwam wat later tot bloei dan in Amsterdam en hield ook wat langer aan. Vandaar de verschillen.
Hilghe-Stede
Een wandelroute door Appingedam langs de monumentale bezienswaardigheden kan natuurlijk niet om de villa Hilghe-Stede heen. Het ligt in Solwerd, wat ooit een zelfstandig dorp was. Solward was een bekend bedevaartsoort vanwege een hostiewonder in 1502. Zelfs na de reformatie bleven de katholieken toestromen naar de kapel die hier in 1536 gebouwd werd. Dit tot ongenoegen van de gereformeerden, die er alles aan deden de bedevaartgangers te ontmoedigen. Ongeveer op de plaats waar de kapel stond, is in 1900 een villa gebouwd in Neo-Renaissancestijl. Niets doet meer aan het wonder van Solwerd herinneren, behalve de naam van de villa.
Meer weten over het wonder van Solwerd? Lees dan mijn blog over de wandeling langs wierdedorpen vanuit Delfszijl, die hier ook langs komt.
Middeleeuws Appingedam
Behalve het tonen van de vele monumenten, gaat de stadwandeling door Appingedam ook gewoon door en langs de talloze bezienswaardigheden en typische historische straatjes. Appingedam is namelijk ook “gewoon” een erg leuk stadje om te bezoeken en door heen te slenteren.
Appingedam zou mogelijk vernoemd zijn naar een dam in de rivier Appe. Probleem: er is weinig bewijs dat het riviertje dat wel in geschriften genoemd wordt daadwerkelijk hier gelopen heeft. Wel is het duidelijk dat Appingedam rond 1100 moet zijn ontstaan langs de Delf. De Delf (waar Delfzijl naar is vernoemd) was een gegraven waterweg met twee functies: afvoer van water en handelskanaal. Hier ontstond een handelsnederzetting, die zou uitgroeien tot een belangrijk centrum voor regionale markt.
De Delf staat nu bekend als het Damsterdiep. De bruggetjes voor wandelaars over het Damsterdiep zijn erg sfeervol. Bijna allemaal uit het eind van de 19e eeuw. Dit was ook de tijd dat Appingedam het aflegde tegen Delfzijl door de komst van het Eemskanaal, waar Appingedam zelf geen gebruik van mocht maken.
Evenwijdig aan de Damsterdiep vind je de Solwerderstraat, inderdaad richting het oude Solwerd. Dit is een heel sfeervolle straat met veel panden die nog (deels) middeleeuws zijn. Aan de Solwerderstraat vind je ook de Sint Nicolaaskerk, een opmerkelijk rank kerkgebouw uit 1900 met schitterend deurbeslag.
Appingedam is om te zoenen
Ja, Appingedam heeft me echt verrast. Het is een heel mooi en gezellig oud stadje, waar je de sfeer van de middeleeuwen met een beetje goede wil nog kunt proeven. Maar ook de architectuur in de nieuwere delen is heel erg mooi om te komen ontdekken.
En alsof dat nog niet genoeg is staan er in Appingedam op vijf plaatsen tussen het nieuwe Overdiep en het oude stadscentrum bronzen kunstwerken van kussende mensen. Beeldhouwer Natasja Bennink heeft ze in 2013 gemaakt om de verbinding tussen het oude en het nieuwe te benadrukken. Model voor de beelden stonden echte inwoners van Appingedam, oplopend in leeftijd. De jongsten zijn Niek en Roos van, toen, 4 en 5. De oudsten staan bij de Nicolaïkerk en zijn Stientje en Cornelis Smit, toen 90 en 86 jaar (Cornelis is inmiddels overleden). Hun beeld staat op de plek van hun allereerste kus.
Ja, hoe romantisch kun je het krijgen.
Praktische informatie over de stadswandeling Appingedam langs monumentale bezienswaardigheden
- Lengte 4,1 km
- De route is te vinden bij Storytrails, te gebruiken met de Storytrails app op een smartphone.
- Start- en eindpunt: VVV Appingedam, Oude Kerkstraat 1, 9901 JB Appingedam
- Parkeren kan dichtbij bij op Parkeerplaats Wijkstraat
- De route is gemaakt door
GPX-bestand met de stadswandeling door Appingedam
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Leuk om te lezen! Ik wil Appingedam heel graag eens ontdekken, maar zonder jouw blog had ik niet aan deze wandeling gedacht. Goeie tip dus!
Ik vond Appingedam inderdaad erg leuk om te ontdekken. En met deze wandeling zie je net even iets meer dan alleen de standaard hangende keukens en middeleeuwse straatjes.
Leuk om deze monumentale bezienswaardigheden te zien tijden een mooie wandeling! Vooral de woningen aan de grachten blijven nostalgisch. Het lijkt me geweldig om een uitzicht op het water te hebben.