Droogdok Hellevoetsluis: historisch pareltje van de vesting

Het droogdok Jan Blanken Hellevoetsluis ligt in de prachtige historische vesting. Het klinkt als het sufste uitstapje van het jaar, maar het is echt verrassend leuk.

In een notendop: het droogdok is een dok gebouwd rond 1800, waar de marine haar oorlogsschepen op het droge kon onderhouden. Om dat voor elkaar te krijgen waren er voor die tijd technische hoogstandjes nodig. Daarmee is het droogdok echt een uniek monument. En het leuke is, het werkt nu, ruim 200 jaar later, allemaal nog steeds. Als je een schip hebt, kun je het droogdok gewoon nog boeken voor je jaarlijkse onderhoud.

Met dit uitstapje maak ik de Hellevoetsluis-trilogie compleet. Zie voor de eerste twee blogs:
Natuurwandeling: Wandelen tussen Quackjeswater en Hellevoetsluis: wat een variatie!
Vesting: Hellevoetsluis, wandeling door de historische vesting. Kijk ook eens bij het artikel met tips voor een dagje Hellevoetsluis.

Overigens had ik tweewerf geluk bij m’n bezoek. Enerzijds lag juist nu het historische schip de Sthandart in het droogdok in Hellevoetsluis. Dat is een replica van een Russisch fregat uit 1703. Anderzijds was ik er juist op tijd om te zien hoe het dok weer gevuld werd en hoe de Sthandart de volgende ochtend het droogdok verliet. Kijk ook zeker even bij mijn tips voor een bezoek onderaan dit blog

Waarom een droogdok?

Schepen die in het water liggen worden vuil aan de onderkant. Mosselen klampen zich eraan vast en planten en algen hopen zich op. Daardoor wordt het schip zwaar en log. Vooral voor oorlogsschepen kan dat wel eens fatale gevolgen hebben.

Kortom, eens in de zoveel tijd moet je de onderkant schoonmaken. Maar hoe deden ze dat vroeger? De standaard methode was om het schip zoveel mogelijk op zijn kant te leggen door aan de mast te trekken. Zo maakte len het deel van de romp dat dan boven water uitkomt schoon.

Deze methode had een paar nadelen. Enerzijds was het enorm arbeidsintensief, omdat het gehele schip daarvoor leeggehaald moest worden. Alle kanons bijvoorbeeld moesten van boord gehaald worden, omdat die anders zouden wegrollen. En dat was zwaar werk. (Ja, voor de marine is het meervoud kanons, voor de landmacht is het kanonnen; ook geleerd tijdens dit uitje.) Een ander nadeel was dat de er een grote kracht op de mast werd uitgeoefend bij het op z’n kant trekken. Bij kleine zwakheden in de mast kon die gemakkelijk afbreken.

Het Droogdok als oplossing

Het zou zoveel handiger zijn als het schip gewoon op het droge zou kunnen staan. Maar hoe krijg je zo’n gevaarte uit het water. In Bretagne hebben ze het makkelijk. Daar heb je zulk grote verschil tussen eb en vloed dat de schepen vanzelf twee keer per dag droog komen liggen. In ons land waren dergelijke getijden niet aanwezig.

En daar was Jan Blanken. Hellevoetsluis was al aangewezen als marinebasis, maar Blanken zorgde voor de grootste innovaties. Het droogdok in Hellevoetsluis is daar één van de mooiste voorbeelden van. Hij bedacht een systeem, waarmee een dok leeggepompt kon worden. En dat klinkt eenvoudiger dan het is. Een van de problemen is bijvoorbeeld de fundering.

Fundering van het droogdok Hellevoetsluis

In het drassige Nederland moet je gebouwen funderen op heipalen, omdat ze anders verzakken. Grappig genoeg is dat bij een droogdok precies omgekeerd. Een dok zonder water erin gedraagt zich als een badkuip dat je onder water probeert de duwen. Het grondwater zou het droogdok dus juist omhoogduwen. Om dat te voorkomen zijn ook heipalen nodig, maar dan om de vloer juist naar beneden te trekken. Bovendien is de vloer extra dik uitgevoerd in meerdere lagen. Alles om het maar zwaar genoeg te maken. Dat het droogdok er nu nog zo bijligt geeft wel aan dat dat gelukt is.

De schipdeur

Een andere noviteit voor Nederland was de zogenaamde “schipdeur” of bateau-porte, een van oorsprong Franse uitvinding. Om het dok leeg te kunnen pompen moet het natuurlijk eerst afgesloten worden. Dat zou met een sluis gekund hebben, maar sluizen nemen relatief veel ruimte in en zijn weinig flexibel. In plaats van sluisdeuren heeft Blanken een soort schip laten bouwen die precies in de opening paste. Om een hermetische afsluiting te verkrijgen lieten ze dat schip vol met water lopen, zodat het zich vastzette op de bodem. Als het water uit het dok weggepompt werd, werd dat de schipdeur door het drukverschil tegen de spongen gedrukt en krijg je een hermetisch dichte afsluiting.

Als het droogdok weer gevuld is met water, pompt men de schipdeur weer leeg zodat deze gaat drijven en uit de opening getrokken kan worden. Het schip kan dan het dok weer verlaten.

Aquaducten

Voor het leegpompen van het droogdok waren meerdere technieken beschikbaar. Zo kon men mooi gebuikt maken van het verschil in waterpeil binnen de haven ten opzichte van de vestinggracht. De haven is onderdeel van het Haringvliet en toentertijd dus zeewater. Het deel van de vestinggracht was echter onderdeel van de polder met een lagere waterstand. Het droogdok kon je dus min of meer vanzelf laten leeglopen.

Een andere methode was met de stoommachine. Jan Blanken kocht een stoommachine bij het bedrijf van James Watt. Dit was pas de tweede stoommachine ooit in Nederland. De stoommachine stond in een apart gebouw, dat in de jaren zestig is gesloopt, maar nu weer in oude stijl is herbouwd.

Als derde mogelijkheid konden ook nog de aquaducten worden gebruikt. Rondom het droogdok in Hellevoetsluis zijn twee tunnels gegraven die naar believen gevuld konden worden met water. Tijdens de rondleiding loop je erdoorheen. Het metselwerk is uitgevoerd met kalkrijke cement, waardoor er na een paar eeuwen druipstenen zijn ontstaan.

Dokkingen

Toen ik er was, waren ze net klaar met het onderhoud aan de Sthandart. Direct na de rondleiding begonnen ze met het vullen van het dok, wat echt erg leuk is om bij te wonen. Het vullen duurt een nacht lang.

De volgende ochtend werd de schipdeur leeggepompt, ging drijven en werd met de hand weggetrokken. Eveneens met de hand trokken de mannen het schip uit het dok . Als het even kan, zorg er dan voor dat je bij een dokking kunt zijn. Dan zie je in levende lijve hoe het werkt. Anders kun je het altijd nog met deze video op Facebook doen.

Conclusie droogdok Hellevoetsluis is echt verrassend leuk!

Het droogdok ken ik nog van toen ik in de vesting woonde. Het lag er toen werkloos bij en zonder een hek erom heen. Ik zat daar wel eens met mijn benen over de rand. Totaal onbekend van de enorm rijke historie die zich hier afspeelde. Met volledige onbenul over de technische hoogstandjes van dit bouwwerk.

Nu staat er wel een hek omheen. Er is een afzichtelijk lelijk bezoekerscentrum naast gezet. En er wordt entreegeld geheven. Het maakte deze ex-Helvoeter altijd al wat melangolisch. Maar de nieuwsgierigheid won uiteindelijk en ik legde de vijf euro voor de rondleiding neer. En daar heb ik geen spijt van gekregen.

Tips voor het bezoek van het droogdok in Hellevoetsluis

• Neem zeker de rondleiding! Het droogdok zelf heb je in een kwartiertje wel gezien. Maar het gaat pas echt leven als je de achtergrond begrijpt en de mooie anekdotes hoort. Bovendien kom je op plekken die normaal niet te zien zijn, zoals de aquaducten. Onze gids vertelde honderduit met de grootste passie, en wist erg veel leuke anekdotes te vertellen. Maar ook werden alle technische onderdelen zo uitgelegd, dat een landrot als ik het eindelijk begrijp waarom het droogdok zo bijzonder is.
• Plan je bezoek. Het is erg leuk als je ook een dokking zelf kunt bijwonen. Dus wanneer het dok gevuld wordt, de schipdeur weggevaren wordt en er een boot uit- en/of invaart. Raadpleeg daarvoor de dokkingsagenda via de website of bel ze even op.
• Website
• Facebook van Droogdok Jan Blanken   
• Adres Dokweg 5, 3221 AE  HELLEVOETSLUIS
• Rondleidingen: Dagelijks (behalve maandag) zijn er rondleidingen in het dok om 14.00 uur, op zaterdag en zondag ook om 13.00 en om 15.00 uur. Reserveren op maandag t/m vrijdag van 9.00 – 16.00 uur via 0181-310197 of info@droogdok.nl. In de weekenden alleen  telefonisch  bereikbaar van 12.30 uur tot 16.30.

Dit betreft een onafhankelijke review op basis van persoonlijke ervaringen. Bestemming Buitenlucht heeft geen belangen bij de hier beschreven activiteit.