De naamgeving van de rivieren rondom Rotterdam is altijd bron van veel verwarring. Rotterdam is de Maasstad, net als Maastricht. Ik heb zelf altijd gedacht dat als ik een fles met een boodschap in Maastricht in de Maas gooi, ik hem er in Rotterdam weer zou kunnen uitvissen.
Maar de Maas in Rotterdam is een heel andere rivier dan de Maas van Maastricht. De Maas van Rotterdam is eigenlijk de Rijn. Daarom heet deze streek ook Rijnmond. De rivierendelta in Zuid-Holland is een nogal complex geheel van rivieren, zijriviertjes en eilanden. Hoe dat zit, dat probeer ik in dit artikel een beetje uit te leggen. En ook waarom het eiland IJsselmonde zo heet.
Lees ook: Groen op Zuid: de meest groene wandeling van Rotterdam
De Maas, de enige “echte” Maas
De Maas komt Nederland binnen als de grensmaas bij Eijsden in Zuid-Limburg, stroomt via Roermond en Venlo richting Den Bosch. Bijna lijkt het alsof de Maas en de Waal gaan botsen, maar net op tijd wendt de Maas zich naar het zuiden.
Dat de Maas niet echt in de Waal uitmondt, komt doordat er een dijk tussen beide rivieren is aangelegd: de Heerewaardense afsluitdijk.. Op één punt komt deze dijk samen met zowel de Maasdijk als de Waaldijk wat een uniek driedijkenpunt oplevert. Het driedijkenpunt is een leuke microhotspot om eens te bezichtigen.
Na Den Bosch loopt de Maas nog wat verder naar het westen, wordt Bergsche Maas genoemd en mondt uit in het Hollands Diep. Vandaar gaat het via het Haringvliet en komt ter hoogte van Quackjeswater uit bij de Noordzee. Maar, hé, waar is Maasstad Rotterdam nou in dit rijtje? Tja, dat komt doordat Rotterdam dus helemaal niet aan de Maas ligt, maar aan de Rijn.
De Rijn, de Nederrijn, de Lek en de Waal
De Rijn komt bij Lobith ons land binnen. Dat leren we op school en is eigenlijk meteen al fout, want de Rijn komt bij Spijk ons land binnen. Maar dat terzijde. De Rijn is meer dan 1200 kilometer en daarmee een van de langste rivieren van Europa.
De Rijn splitst zich al snel na de grens in tweeën: de Waal in het zuiden en de Nederrijn in het Noorden. Deze eerste splitsing begint bij het dorpje Pannerden, waar een landtong het Rijnwater verdeelt in 1/3 voor de Nederrijn en 2/3 voor de Waal. De landdtong en de omliggende Klompenwaard zijn trouwens een heel mooi wandelgebied. De Nederrijn kent stroomafwaarts nog een zijtak die via Zutphen en Zwolle naar het IJsselmeer loopt: de IJssel. Maar het grootste deel van de Nederrijn stroomt westwaarts, wordt uiteindelijk Lek genoemd en komt dan aan bij Rotterdam.
De Waal stroomt wat zuidelijker langs Zaltbommel, en wordt vervolgens de Boven Merwede genoemd. De Waal splitst zich dan in enerzijds de (gegraven) Nieuwe Merwede die zuidelijk naar het Hollands Diep voert en daar de Maas ontmoet, en anderzijds de Beneden Merwede die noordelijker blijft en bij Rotterdam aankomt.
De Maas van Rotterdam is eigenlijk de Rijn
Bij Rotterdam wordt het allemaal nog iets complexer. De riviertak Rijn-Nederrijn-Lek komt aan bij Ridderkerk, wordt dan opeens Nieuwe Maas genoemd en stroomt dwars door Rotterdam. Dit is de rivier die we kennen van de Erasmusbrug en de Maastunnel (die dus helemaal niet onder de Maas doorgaat).
De andere riviertak Rijn-Waal-Boven Merwede-Beneden Merwede loopt zuidelijker en gaat hier Oude Maas heten. Even voorbij Rotterdam komen de Oude Maas en de Nieuwe Maas weer samen. Vanaf dat punt heet de rivier het Scheur, die uiteindelijk uitmondt in zee bij, jawel, de Maasvlakte (waar dus niet de Maas maar de Rijn uitmondt, snap je het nog?).
Het eiland IJsselmonde in de Rijnmond
Tussen de Oude Maas en de Nieuwe Maas stroomt nog een riviertje bij Dordrecht en Ridderkerk. Dit is de Noord, die vroeger dan weer de Oude Merwede heette. De wandeling rond Ridderkerk loopt deels langs de Noord, vanwaar je een mooi uitzicht hebt over Kinderdijk.
Zodoende ontstaat er een eiland tussen de twee Mazen en de Noord. Dit eiland heet IJsselmonde. Heel Rotterdam-Zuid ligt op dit eiland. Vandaar dat Rotterdammers het altijd hebben over “op Zuid”, het is tenslotte een eiland. Maar ook Ridderkerk, Barendrecht, Rhoon, Poortugaal en Hoogvliet liggen op IJsselmonde.
De naam IJsselmonde is afkomstig van een oud dorpje (en nu een stadsdeel van Rotterdam), dat precies tegenover de monding van de IJssel in de Nieuwe Maas ligt. Om het even lekker eenvoudig te houden: deze IJssel heeft dus weer helemaal niets te maken met die ander IJssel, die van Zutphen en Zwolle.
Conclusie: Rotterdam ligt niet aan de Maas
De rivierendelta is een bijzonder complex van rivieren, zijrivieren, kanalen en allerlei andere stroompjes. Zoals hier beschreven is nog een enorme versimpeling.
En het is allemaal ook nog continu aan verandering onderhevig. Want in de Middeleeuwen stroomde de Maas wel degelijk deels door de Oude Maas naar de Noordzee. En waar de Maas en de Waal bijna lijken te botsen kwamen ze hier vroeger ook echt samen. Doordat mensen kanalen graven verandert er veel, maar ook door de natuur. De grote Elisabethvloed van 1421, die ervoor zorgde dat het Biesbosch ontstond, heeft de hele rivierendelta ook grotendeels veranderd.
Kortom, denk je dat het bijna snapt, verdiep je er dan nog een stapje dieper in en je raakt de draad al vrij snel weer kwijt. Panta rei!
Blijf op de hoogte!
Zet nu je emailadres op mijn mailinglist! Af en toe ontvang je een emailtje van me met een overzicht van de nieuwste blogs. De updates komen uit wanneer het uitkomt, dus zeer onregelmatig. Een beetje zoals ik zelf ben dus. Je emailadres wordt alléén voor deze mailing gebruikt.
Dank voor de uitleg. Binnenkort wil ik de Maasroute fietsen, ben nu heel wat wijzer geworden. Langs de Maas fietsen van Eysden naar Den Bosch, verder naar Hoek van Holland is het dus een heel andere waterweg?
Ja dat klopt, net vóór Heusden verlaat je de Maas en steek je over naar de “Afgedamde Maas”. Dit was vroeger wel een tak van de Maas, dus historisch zou je kunnen zeggen dat het wel de Maas is. Maar je fles met boodschap komt inderdaad niet in Hoek van Holland aan. Dat maakt de fietsroute er overigens niet minder mooi om, dus veel plezier gewenst!
Even heel iets anders, maar Rotterdammers ‘eigenen’ zich nog wel meer toe. Namelijk Erasmus…
Deze Humanist was een onwettig (getrouwde dominee en zijn werkster) uit Gouda. Omdat er hoog waarschijnlijk schande gesproken zou worden beviel mama liever in Rotterdam. Anoniem. Voordat deze jongeman kon schrijven en lopen vertrok de familie weer terug naar Gouda. Erasmus is in zijn hele leven nooit meer teruggaan naar de havenstad. Desondanks wordt bijna alles naar deze bastaard genoemd. Erasmus universiteit, Erasmusbrug, Erasmuspark etc. etc.. En maar prat wezen op ‘hun’ Erasmus.
De Maas is al lang geen natuurlijke rivier meer die vrij kan reageren op geologische en klimatologische condities. Door menselijk ingrijpen is er door de eeuwen heen heel veel veranderd. De loop van de rivier is vaak door mensenhand verlegd. Grote delen van de rivier zijn genormaliseerd of gekanaliseerd. De rivier voedt bovendien verschillende kanalen en geeft daardoor flink wat water af. Dit boek beschrijft de transformatie van een rivier – de Maas – naar een ‘systeem’ van waterwegen, waarbij de geschiedenis, de mensen die deze geschiedenis bepaalden en de bewoners langs de Maas uitgebreid aan bod komen.
Rouke van der Hoek werkte jarenlang voor de projectorganisatie Maaswerken binnen Rijkswaterstaat en had in allerlei functies te maken met de Maas, de kanalen en zijrivieren, waardoor zijn betrokkenheid met de rivier en de behoefte om zijn kennis met anderen te delen steeds groeiden. Het heeft geresulteerd in een makkelijk leesbaar volledig geïllustreerd boekwerk dat de bewoners van de oevers aan de Maas laat kennis maken met het water dat hun leefgebied mede bepaalt.
ISBN: 978-94-93048-49-2
Klinkt als een interessant boek.